Kirish I- bob qadimgi do‘nyоda halqlarining jismoniy tarbiyasi

Dexqonlarning jismoniy madaniyati
Davrlar o‘tishi bilan ayniqsa eramizdan avvalgi II-I asrlarga kelib, ko‘pgina jamoat bayramlarida qadimgi Rim an’anaviy o‘yinlari bilan birgalikda asta-sekin o‘zlarining dastlabki ahamiyatini yo‘qotib, huqumron aslzodalar to‘dasi tamonidan o‘zining sinfiy maqsadlari yo‘lida keng foydalanadigan tamoshalariga aylanib ketdi. Traditsion jamoat bayramlari va o‘yinlarining bunday tamoshaga aylanib ketish jarayoni Respublika davridagi Rimning ijtimoiy –siyosiy hayotida sodir bo‘lgan o‘zgarishlar bilan bog‘liqdir. Butun Rim tarixi, patritsiylar va plebeylar o‘rtasidagi lavozimlarda o‘tirish va davlat yerlarini egalash uchun olib borgan kurash bilan to‘lib toshgan edi. Bu kurash natijasida patritsiy aslzodalar harbiy xizmat tufayli qashshoqlashib ketgan plebey-dehqonlarning barcha yerlarini asta-sekin egallab olgan yangi yirik yer egalari borgan sari ko‘proq, kirib borar edi.
Mayda yer egalari ommasi yil sayin ko‘payib borayotgan lyupen-proletarlarga aylanardi. Eramizdan avvalgi II asrdayoq proletariotga aylangan kishilarning katta olomoni Rim shaharlarining to‘ldirib yuborgan edi. Hokimyat uchun kurash olib borayotgan hukumron aslzodalarning turli guruhlari proletarlashgan, o‘z sinfidan tamomila aloqasini o‘zgan, bu ommadan o‘z maqsadlariga erishish yo‘lida foydalnishga harakat qiladilar. Ular sadaqa berish va hushomadgo‘ylik qilish yo‘li bilan siyosiy kurashda o‘zlariga jalb etishga erishar edilar. Eski an’anaviy jamoa bayramlari asosida ommaga tantanali tamoshalar tashkil etish ommasiga hushomadgo‘ylik etish shakillaridan biri edi.
Tomoshani tashkil etuvchilar tomoshalarni uyushtirish vaqtida an’anali qadimgi rim o‘yinlari dasturi bilangina cheklanib qolmasdan, tomoshalarning yangi, ancha o‘tkir elementlarini, bebosh olomonning diqqatiga jalb etadigan elementlarni topishga harakat qilar edilar. Eramizdan avvalgi II asrda vujudga kelgan ancha yaqqol yangi o‘yinlardan biri gladiatorlar jangi bo‘lib, keyinchalik u Rim tomoshalarining asosiy elementlaridan biriga aylanib qoldi. Datlabki vaqtlarda bayram ko‘nlari ayrim gladiatorlar sirk maydonlarida chiqar edi; so‘ngra ularning musobaqalar ommaviy harakter kasb etdi. Agar qadimgi Rim sirk o‘yinlarida otliqlarning musobaqalarida, qo‘sh g‘ildiraqli aravalarda, yugurishlarda va hokazolarda quldorlarning o‘zlari qatnashgan bo‘lsa, qonlik gladiatorlik janglarida esa o‘yinlarni tashkil etuvchilar qilichbozlik sa’natini yaxshi egallagan qullardan foydalanar edilar. Eramizdan avvalgi I asr Rimda gladiatorlarni tayyorlash uchun maxsus maktablar tashkil etila boshlandi. Bu maktablar ham xususan shaxslar, ham davlat tamonidan tashkil qilinar edi. Bu maktablarga odatda biror go‘nohi uchun ho‘qum qilingan qullar tanlab olinar edi. Bu maktablarda qullar tajribali instro‘qtorlar rahbarligida qurollarning turli shakillaridan qilichbozlik qilishni o‘rganar edilar. Epchiliqning o‘sishiga va chiroyli harakatlarining rivojlanishiga katta e’tibor berilar edi. Zarurligiga qarab, tomoshalarining tashkilotchilari maktab egalaridan ma’lum to‘lov badaliga gladiatorlarni olar edi. Sirk maydonida yoki amfiteatrlarda olishuvda omon qolgan gladiatorlar yana maktab ixtiyoriga qaytib borar edi.
Gladiatorlarning maktablarda qullarni ekspulatsiya qilishining nihoyat darajada qattiq shakillari mavjud edi. Lekin bu maktablarda qo‘llarni birlashtirish uchun eng yaxshi sharoit ham bor edi. Shuning uchun gladiatorlarning maktablari ko‘pincha qo‘llar qo‘zg‘olonning o‘chog‘i xisoblanar edi. Rim tarixidagi qullarning gladiator Spartak boshchiligida ko‘tarilgan eng yirik qo‘g‘olon Kapus shahridagi maktab gladiatorlarning qo‘zg‘oloni bilan (eramizdan avvalgi 73 yilda) boshlangan edi. Bu qo‘zg‘olon juda katta qullar ommasini harakatga keltirdi. Rim quldorlik davlati qullarga qarshi kurashish uchun o‘zining barcha kuchlarini safarbod etishga majbur bo‘ldi. Qo‘zg‘olon shafqatsizlik bilan bostirildi, lekin u quldorlik to‘zimi asoslarini larzaga keltirishda imqon bergan qullar revolyusiyasining boshlanishga sabab bo‘ldi.