Kirish bob. Yorug’lik dispersiyasi haqida

LYUMINSATSIYA

Lyumines sinsiya (lot. lumen - yorugʻlik, esccnt — kuchsiz, sust taʼsirni ifodalovchi qoʻshimcha) — baʼzi moddalariing muayyan temperaturada ularning issiklik nurlanishiga nisbatan kuch-liroq boʻlgan, yorugʻlik tebranishlari davridan ancha ortiq vaqt davom etadigan (doimiy issiklik nurlanishidan farqli) nurlanishi. Issiqlik nurlanishi juda past temperaturalar (uy temperaturasi) da ham Lyumines sinsiya shiddat bilan hosil boʻlishi mumkin. Shu sababli uni, odatda, "sovuq" nurlanish deb ham yuritiladi. Bu nurlanish yorugʻlik, radioaktiv nurlanishlar, rentgen nurlanish, elektr maydon uygʻotadigan, shuningdek, kimyoviy jarayonlar va mexanik taʼsirlar natijasida hosil boʻladi. Lyumines sinsiya nurlanish spektri koʻzga koʻrinadigan nurlanish, infraqizil va ultrabinafsha nurlanishning yaqin diapazonlarida mavjud boʻladi.
Shimol yogʻdusi, chiriyotgan daraxt, baʼzi hasharotlar (biolyuminessensiya), minerallarning L.lanishi qadimdan maʼlum boʻlgan. Lekin L. hodisasi 19-asr oxirlarida oʻrganila boshlandi. V. K. Rentgeniing turli moddalarning shuʼlalanishini oʻrganish yuzasidan oʻtkazgan tajribalari rentgen nurlari kashfiyotiga, A. Bekkerelntg 1890-yilda lyuminoforlarni tadqiq qilish sohasidagi ishlari radioaktivlik hodisasini aniklashga sabab boʻldi. L. qonuniyatlarini oʻrganish va uni turli sohalarda ishlatishda S. I. Vavilov tashkil qilgan fiziklar maktabi muhim hissa qoʻshdi. Odatda, lyuminessent nurlanish uchta asosiy jarayon tufayli vujudga keladi (rasmga k,.). 1) elektron, atom va molekula tashki energiya taʼsirida asosiy holat 1 dan uygʻonish holati 3 ga oʻtadi; 2) elektron, atom va molekula uygʻonish holati 5dan nurlanmasdan metastabil holat 2 ga tushadi; 3) elektron, atom va molekula metastabil holati 2 dan asosiy holat 1 ga kuchli nur chiqarib oʻtadi. Bulardan tashqari, L.ni hosil qiluvchi bir nechta kvant oʻtish yoʻllari mavjud. Mac, zarralar uygʻonish holati 3 ga oʻtmasdan unga yaqin holatlarga oʻtib, bir butun yoʻlak (polosa) hosil qilishi mumkin; zarralar toʻgʻridan-toʻgʻri holat 3 dan asosiy holat 1 ga qaytib tushishi mumkin (rezonans nurlanish). Koʻpincha, zarralar metastabil holat 2 dan 1 ga emas, qoʻshimcha holat /’ ga oʻtishi va keyinchalik nurlanish chiqarmay /’dan 1 holat (/’-" 1) ga utishi mumkin. Agar energiya uzatishning yakunida rekombinatsiya jarayoni (yaʼni elektron va ion, elektron va kovak birlashuvi) mavjud boʻlsa, bunday nurlanishni rekombinatsion L. deyi-ladi. Shuʼlalanishning davom etish vaqtiga qarab, L.ni fluoressensiya (qisqa vaqtli shuʼlalanish) va fosforessensiya (uzok, vaqtli shuʼlalanish) xillariga boʻlinadi. Lyuminessent nurlanishga olib keluvchi elementar ja-rayonlarga qarab, L.ning spontan, majburiy (metastabil) va rekombinatsion turlari bor.


XULOSALAR

• 
  Elektromagnit spektrning tasmalarini va ularning bir-biridan qanday farq qilishlarini tushunib oling
  
• 
  Spektrning har bir qismi Yer atmosferasi bilan o'zaro ta'sirini tushunib oling
  
• 
  Ob'ekt chiqaradigan yorug'lik uning haroratiga qanday va qanday bog'liqligini tushuntiring
  

Koinotdagi ob'ektlar ulkan elektromagnit nurlanishni yuboradi. Olimlar bu qatorni elektromagnit spektr, ular bir qator toifalarga bo'lingan. Spektr [havolada] ko'rsatilgan bo'lib, har bir qism yoki banddagi to'lqinlar haqida ba'zi ma'lumotlar mavjud.

Maskvell elektrodinamikasi ma‘nosi shunday xulosaga olib kelgan ediki,

bu xulosaga ko‘ra, qizdirilgan jism elektromagnit to‘lqinlar nurlayotganda enetgiya yo‘qotib, absolyut nolgacha sovishi kerak. Klassik nazariyaga binoan modda bilan nurlanish orasida issiqlik muvozanati bo‘lishi mumkin emas, ammo kundalik tajriba haqiqatda bunday emasligini ko‘rsatadi. Qizdirilgan jism elektromagnit to‘lqinlar chiqarishga o‘z energiyasining bir qisminigina sarf qiladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

• 
  Ld.:Prinsgeym P., Fluoressensiya i fosforessensiya, [per. s angl.], M, 1951; Vavilov S. I., Sobr. soch.,t. 1—2, M, 1952; Fok M. V., Vvedeniye v kinetiku lyuminessensii kristallofosforov, M. 1964; Lan-lsberg G. S, Optika, M., 1976
  

• 
  Optika, atom va yadro fizikasi M N O’lmasova professor B. M. Mirzaahmedov tahriri ostida T.: 2010y
  

• 
  Ziyouz.com. kutubxonasi fayllari (optika, dispersiya)
  

• 
  B.T. Qo’yliyev Optika Kitobxon.com