Kirish bob. Yorug’lik dispersiyasi haqida

YORUG’LIK DISPERSIYASI HAQIDA
1.1.DISPERSIYA
Dispersiya (ma’nolari)
Dispersiya (lotincha: dispersio — tarqalish, sochilish):
1) matematikada — tasodifiy miqdor dispersiyasi; tasodifiy miqdorning matematik kutilish atrofidagi zichligi darajasini aks ettiradigan tushuncha. Taʼrifga koʻra dispersiya tasodifiy miqdor bilan uning matematik kutilishi orasidagi ayirma kvadratining matematik kutilishiga teng.
2) fizikada — oʻrganilayotgan fizik kattalikning tasodifan oʻlchangan qiymati uning oʻrtacha qiymatlaridan farqlanishi darajasi. Tajribada esa dispersiya deb tasodifiy oʻlchangan qiymatlarni ularning oʻrtacha arifmetik qiymatidan ogʻishishlari kvadratlarining oʻrtacha arifmetik kattaligi tushuniladi. Fizikada, mas, quyidagi iboralar mavjud:

• 
  Elektromagnit toʻlqinlar dispersiyasi — muhitda tarqalayotgan elektromagnit toʻlqinlar tezligining toʻlqin chastotasi (toʻlqin uzunligi)ga bogʻlikligi.
  
• 
  Dielektrik kirituvchanlik dispersiyasi — oʻzgaruvchan elektromagnit maydonga joylashgan modda dielektrik kirituvchanligining shu maydon tebranishlar chastotasiga bogʻlikdigi.
  
• 
  Yorugdik dispersiyasi — yoruglikning difraksiyalanishi, interferen-siyalanishi va ikki muqit chegarasida sinishi natijasida monoxromatik tashkil etuvchilarga, yaʼni spektrga ajralishi. Xususiy xolda, yoruglik dispersiyasi — muhitning mutlaq sindirish koʻrsat-kichining shu muhitga tushayotgan yorugʻlik chastotasiga bogʻliqligini koʻrsatadi
  

Dispersiya qonuni - quyidagi bogʻliqliklarni ifodalaydigan qonun: 1) toʻlqin chastotasi sh uning toʻlqin vektori k ga bogʻliq; 2) qattiq jism kvant nazariyasida — kvant zarra energiyasi Ye uning kvaziimpulsirga bogʻliq; 3) suyuklik kvant nazariyasida — suyuklikning elementar gʻalayonlanish energiyasi uning impulsiga bogʻliq; 4) yorugʻlik dispersiyasi — yorugʻlikning sinishida sindirish koʻrsatkichi p yorugʻlik chastotasi so ga bogʻliq. Bunday dispersiya yorugʻlikning tarqalish jarayonida spektrga ajralishida (mas, yorugʻlik shisha prizma orqali oʻtganda) roʻy beradi. Shaffof moddada yorugʻlik chastotasi ortishi bilan sindirish koʻrsatkichi ham kattalashishi (normal dispersiya) kuzatiladi.