Кино ва телевидениеда монтаж

Chorasi bitta – tasvirga olishni boshlash va toki qizil 
kajava charxpalak aylanasining pastki yarmini tark etib yuqori 
yarmiga ko‘tarilmagunga qadar tasvirga olishni to‘xtatmaslik
17
. 
Raskadrovkadagi birinchi rasmda birinchi kadrni tasvirga olishni 
to‘xtatish lozim bo‘lgan holat ko‘rsatilgan, ikkinchi rasmda esa – 
ikkinchi kadrni tasvirga olishni boshlash kerak bo‘lgan holat aks 
ettirilgan (48-rasm). 
48-rasm. 
 
Agar birinchi kadr juda uzun bo‘lib ketsa, voqea juda 
17
Walter Murch. In the blink of an eye. 1995. Focal Press. USA. 34-b.

---

87
cho‘zilgandek ko‘rinsa, film syujeti juda lanj rivojlanayotgan 
bo‘lsa, unda birinchi kadrning montaj ritmi bo‘yicha kerak 
bo‘lgan qisminigina qoldirib uning boshlanish qismini kesib 
tashlash ham mumkin. 
Ekranda, ayniqsa qisqa metrajli filmlarda, juda sekin va 
cho‘zilib rivojlanayotgan voqealar, ko‘pincha tomoshabinning 
fikri bo‘linishiga sabab bo‘ladi. Montaj yordamida voqea rivojini 
bir oz tezlashtirish uchun, odatda “kadrni qisqartirish” deb 
nomlangan usuldan foydalaniladi. Bu, qizil kajava ekranda bosib 
o‘tadigan yo‘lni, qaysidir ma’noda kesish mumkinligini anglatadi.
Biroq bu “qisqartirish”ni, tomoshabinda harakatning 
uzluksizligi haqidagi taassurotni saqlab qolish uchun, faqat 
aylananing to‘rtdan bir qismi ichida amalga oshirish mumkin. 
Bizning vaziyatda kajava aylana bo‘ylab harakatlanayotgan 
yo‘lning faqat qora strelka bilan belgilangan qismini kesib 
tashlash mumkin (49-rasm). Rasmdagi birinchi nuqta – bu 
birinchi kadrning so‘ngida qizil kajava joylashgan nuqta, ikkinchi 
nuqta esa – ikkinchi kadrda kajava joylashgan nuqta. Bundan 
kelib chiqadiki, biz montajda voqealarga biroz jadallik berish 
uchun birinchi kadrning oxiridan bir oz qismini kesib 
tashlashimiz mumkin ekan, yoki ikkinchi kadrning boshini bir oz 
qisqartirsak bo‘larkan. Lekin, bu qisqartirish tomoshabinga 
sezilmaydigan darajada bo‘lishi kerak. Agar, qizil kajavaning 
aylana bo‘ylab harakatini 49-rasmda ko‘rsatilgandek qilib 
qisqartirsak, ishonchimiz komilki, tomoshabin buni sezmaydi.
49-rasm. 

---

88
Film voqealari yana rivojlanishda davom etadi. Ikkinchi 
kadr: qahramonlarimiz o‘tirgan kajava charxpalakning eng yuqori 
nuqtasiga ko‘tarildi va shu payt shamol esa boshladi. Kajava 
tebrana boshladi. Shu payt qizning qichqirgan ovozi eshitiladi: 
“Voy, Akmal aka, qo‘rqib ketyapman!” 
Navbatdagi kadrni tomoshabinning qiziqishini qondirish va 
“qichqirgan kim bo‘ldi?” degan savoliga javob berish uchun 
tasvirga olamiz. Uchinchi kadrni tasvirga olamiz, yirik-o‘rta plan 
(50-rasm). 
50-rasm. 
Qiz qichqirganicha yigitni quchoqlab oladi... 
Atrofdagi kajavalardagi odamlarning ovozlaridan biz bu 
qichqiriq yuqoridagi kajavadan kelayotganini bilib olamiz. Syujet 
bo‘yicha biz endi bu ko‘ngilsiz hodisadan keyin yigit va qiz 
o‘zlarini qanday his qilayotganini ko‘rsatishimiz zarur. Aynan shu 
narsa ayni paytda tomoshabinni juda qiziqtiradi. Biroq, bizning 
qizil kajava hali yerga tushguncha yana uzoq yo‘l bosib o‘tishi, 
yerga qaytib tushishi kerak.
Endi nima qilish kerak? 
Ekran vaqtini qisqartirish hamda tomoshabinning ko‘p 
kuttirmaslik uchun “ma’noli perebivka”dan foydalanish mumkin.