Kimyoviy kinеtikа vа muvоzаnаt. Vаnt-gоff qоidаsi, lе-shаtеlе prinsipi

Konsentratsiyaning ta’siri: Boshlang’ich (reaksiyaga kirishayotgan)
moddalarning konsentratsiyalari oshirilsa, yoki reaksiya mahsulotlarining konsentratsiyalari kamaytirilsa kimyoviy muvozanat o’ng tomonga siljiydi va aksincha.

Temperaturaning ta’siri. Ma’lumki o’ngga boradigan (to’g’ri) reaksiya endotermik bo’lsa, chapga boradigan (teskari) reaksiya ekzotermik bo’ladi.
Temperatura oshirilganda kimyoviy muvozanat endotermik reaksiya tomon, temperatura kamaytirilganda esa ekzotermik reaksiya tomon siljiydi:

Ekzotermik reaksiya uchun:

Endotermik reaksiya uchun:

Misollar:
a) Temperaturaning oshishi (qizdirish):
N₂ + 3H₂ ↔ 2NH₃ + Q (←)
CO₂ + H₂ ↔ CO + H₂O - Q (→)
b) Temperaturaning pasayishi (sovutish):
CO + 2H₂ ↔ CH₃OH + Q (→)
H₂S ↔ H₂ + S – Q (←)
Bosimning ta’siri. Bosim faqatgina gaz moddalarga ta’sir ko’rsatib qattiq va suyuq moddalarga ta’sir ko’rsatmaydi.
Bosim oshirilganda kimyoviy muvozanat gaz molekulalari kam bo’lgan tomonga, bosim kamaytirilganda esa gaz molekulalari ko’p bo’lgan tomonga siljiydi:
a) ∑n _boshl > ∑n_mahsulot (2+4>3)

b) ∑n _{boshl moddalar} < ∑n_mahsulotlar (2<3 A va D gazlar uchun)

∑n _boshl = ∑n_mahsulotlar bo’lganda bosimning o’zgarishi kimyoviy muvozanatga ta’sir ko’rsatmaydi. Kimyoviy muvozanat yo’nalishiga bosim va hajmning ta’sirini sulfit angidridning yonish reaksiyasi misolida ko’rib chiqamiz:

Katalizatorning ta’siri. Katalizator kimyoviy muvozanatning siljishiga (muvozanat konstantasining qiymatiga) ta’sir ko’rsatmaydi, balki, muvozanat o’rnatilishini tezlashtiradi:

Katalizator ishtirokisiz (t₁) va katalizator ishtirokida (t₂) qaytar reaksiyada muvozanat o’rnatilishiga katalizatorning ta’siri