Kimyoviy birikmalarning izomeriyasi va nomenklaturasi

I.2. Anorganik birikmalarning nomenklaturasi
Anorganik birikmalarning nomlanishi. Kimyo kursini o'rganishda kimyoviy birikmalarni nomlash usullarini bilish, ularni tuzilishini va hossalarini o'rganish muhim axamiyatga egadir. Kimyoviy birikmalardan xalq xo'jaligining turli soxalarida kun sayin keng foydalanilayotganligi hamda bu birikmalarning soni tobora ko'payib ularni nomlash usullarini mukammal o'rganishni taqazo etadi.
Hozirgi vaqtga qadar kimyo faniga oid adabiyotlarda kimyoviy birikmalarni nomlash bo'yicha juda oz ma'lumotlar berilgan. Oliy va o'rta maxsus o'quv yurtlarida kimyoviy birikmalarni nomlashni o'rganish uchun o'zbek tilida darslik yoki metodik qo'llanmaning kamligi talabani kimyoviy birikmalarni nomlash usullarini o'rganishini qiyinlashtiradi.
Ana shunday qiyinchiliklarni bartaraf etish yo'lida o'zlarini ulkan xissalarini qo'shayotgan olimlar, shu jumladan, Kimyo fanlari doktori, O'zbekistonda hizmat ko'rsatgan ixtirochi va ratsionalizator, kimyo fanlari doktori, professor I.R. Asqarovning umumiy tahriri ostida nashr qilingan 7-8-9- sinf kimyo darsliklari, I.R. Asqarovning “Organik birikmalarni nomlanishi va izomeriyasi” hamda “Organik moddalarni nomlashga doir metodik qo'llanma” kitoblaridan foydalanib va shu kitoblardagi ma'lumotlarga tayangan xolda “Anorganik birikmalar nomenklaturasi“ mavzusi bo'yicha ma'lumotlar keltirildi[5].
Anorganik birikmalarning nomlanishi ular anorganik birikmalarining qaysi sinfiga kirishiga qarab nomlanadi. Masalan, oksidlarga “oksid”, kislotalarga “kislota” va hokazo.
Oksidlar. Oksidlar deb biri kislorod bo'lgan, ikki elementdan tashkil topgan murakkab moddalarga aytiladi. Oksidlar binar birikmalar hisoblanib, ularning umumiy formulasi [ Е₂O_n].Oksidlar kimyoviy hossalariga ko'ra tuz hosil qiluvchi va tuz hosil qilmaydigan oksidlarga bo'linadi.
Tuz hosil qiluvchi oksidlar:
1. Asosli oksidlar - kislotalar yoki kislotali oksidlar bilan tuz hosil qiluvchi oksidlar.
2. Kislotali oksidlar - asoslar yoki asosli oksidlar bilan tuz hosil qiluvchi oksidlar.
3. Amfoter oksidlar - kislotalar bilan ham ishqorlar bilan ham tuz hosil qiluvchi oksidlar.
4. Befarq oksidlar - tuz hosil qilmaydigan oksidlar[5].
D.I.Mendeleyevnining kimyoviy elementlar davriy jadvalidagi Ne, He va Ar elementlarining oksidlarining mavjudligi aniqlanmagan.