Kimyo texnologiya fanidan laboratoriya ishlari

Kimyo texnologiya fanidan laboratoriya ishlari

Laboratoriya ishi №12. Mavzu: Sovun olish.

Ajratilgan vaqt: 4 soat

Ishning maqsadi. Oziq-ovqat xom-ashyosidan sovun olish va namunada yog’ kislotasi miqdorini aniqlash,
Kerakli jihozlar va reaktivlar: chinni stakan (100-150ml hajmli, 2 dona), 100-250ml hajmli kolba, shisha tayoqcha, yog’, natriy gidroksidi, etanol yoki propanol, natriy xloridning tuyingan eritmasi (p=1,16-1,18 kg m³), atir sovun, xlorid kislota.
Kir yuvish va yuvinishda ishlatiladigan odatdagi sovun olish uchun xom ashyo xayvon yog’lari (qattiq) yoki o’simlik moylari (suyuq) hisoblanadi. Yog’lar glitserin va yuqori molekulyar karbon kislotalarning murakkab efirlaridir.
Hayvon yog’lari tarkibiga yuqori molekulyar tuyingan kislotalar aralashmasi kiradi (laurin C₁₁H₂₃COOH, palmitin С₁₅Н₃₁СООН, stearin С₁₇Н₃₅СООН) o’sim-lik moylari tarkibiga esa to’yinmagan kislotalar kiradi (olein С₁₇Н₃₃СООН, geksadetsen С₁₅Н₂₉СООH, linol С₁₇Н₂₉СООН).
Hozirgi vaqtda sovun olish uchun asosiy xom ashyo o’simlik moylari bo’lib, ular katalizator ishtirokida (masalan, nikel) vodorod bilan gidrogenlab qattiq yog’-ga (salomas yoki margarin deb ataladi) aylantiriladi. Sovun olish bir necha bos-qichda olib boriladi:
1. Gidroliz, avtoklavda (moddalarni yuqori bosim ostida qizdirish uchun ishlatiladigan apparat) 523-573⁰ haroratda va 25·10⁵ va 30·10⁵ Pa bosimda yog’lar-ni suv bug’i bilan parchalash.
2. Olingan yog’ kislotalarini tozalash.
3. Kislotalarni natriy yoki kaliy gidroksidi (yoki kaltsinatsiyalangan soda) bilan sovunlash
Sovun olishni quyidagi reaktsiyalar yordamida sxematik tarzda ko’rsa-tish mumkin:
CH₂ –OO CR CH₂ –OH
CH –OO CR + 3H₂O CH–OH + 3RCOOH

CH₂ – OOCR CH₂ - OH

bunda R = C₁₁H₃₃, C₁₅H₃₁, C₁₇H₃₁ va boshqalar

Yuqori molekulyar yog’ kislotalarining natriy yoki kaliyli tuzlari bu odatdagi sovun hisoblanadi.
Natriyli sovun qattiq, kaliylisi esa suyuq sovunning navi, uning tarkibida yog’ kislotalarining foiz miqdoriga bog’liq bo’ladi.
Bizning sanoatimizda 72%, 70% va 60%li sovunlar ishlab chiqariladi. Yuqori sifatli sovunlarga rang va yoqimli hid beruvchi moddalar qo’shiladi.
Ishning maqsadi. Oziq-ovqat xom-ashyosidan sovun olish va namunada yog’ kislotasi miqdorini aniqlash,
Kerakli jihozlar va reaktivlar: chinni stakan (100-150ml hajmli, 2 dona), 100-250ml hajmli kolba, shisha tayoqcha, yog’, natriy gidroksidi, etanol yoki propanol, natriy xloridning tuyingan eritmasi (p=1,16-1,18 kg m³), atir sovun, xlorid kislota.