Kimyo tarixi predmeti nimani o’rganadi

265 Kimyoning fan sifatida vujudga kelishihaqida ma’lumot bering
1806-07 yil Devi “Kimyoviy moyillikning elektrokimyoviy nazariyasini yaratdi”, 1811 yilda Berselius elektrokimyoviy nazariyani yaratdi, hamda kimyoviy belgilarni taklif qilib, uning asosida elementning nomi va atom massasi yotganligini aniqladi. Kimyoning fan sifatida vujudga kelishi va rivojlanishida Gibss energiyasi (elektronga bo’lgan moyillik energiyasi, termodinamika oldindan aytish metodi sifatida), massa va energiyaning saqlanishning fundamental qonuni, A.Eynshteynning massalar ta’siri qonuni, ya’ni Ye=m.s2 massaning va energiya bog’liqligi, har qanday kimyoviy jarayon massa o’zgarishisiz yuzaga kelmasligi (s2,99792•105 m/sm2 yorug’lik tezligi) kabi talimotlar juda katta rol o’ynadi. Tabiatshunoslikdagi yana bir fundamental qonunlardan biri davriylikdir. Eng barqaror yadrolar magik sonlar - 2, 8, 20, 28, 50, 82, 126 tabiatda ko’p tarqalgan. Bularga to’g’ri kelgan elementlarning izotoplari barqaror bo’ladi. Kimyo fanida miqdoriy usullarning keng tadqiqot qilinishi kimyoviy metrologiyani yaratishni talab qildi. Atom molekulyar ta’limot nazariyasi asosida kimyodagi asosiy o’lchov birliklari: Mol - Moddaning asosiy o’lchov birligi qilib qabul qilingan. 1871 yilda Parijda o’tkazilgan bosh Assambleya anjumanida SI (xalqaro o’lchov birliklari sistemasida) mol - modda miqdori etib qabul qilingan


266 Lavuazye, Jerarlar tomonidan yaratilgan nazariyalarni ayting
1848 yili Jerar unitar sistema yaratib molekulani yaxlit, deydi. U rasional formula o’rniga empirik formulani fanga kiritish kerak, degan fikr bilan chiqdi. S7N5OON → S7N6O2. Ќozirgi S6 N5 SOON formulasini yozib organik birikmalarda gomologlar bo’lishini taklif qildi. Organik moddalar klassifikasiyasini tuzib quyidagi funksional gruppalar (- ON, - SOON - S--Sl S-N2) organik moddalarga kislotalik, spirtlik va efirlik xossalarini berishini aytdi. Jerar birinchi marotaba modda xossasi uning strukturasininig funksiyasi ekanini fanga kiritdi. 1859 yil tiplar nazariyasini taklif etdi. Moddalarni 4 tipga bo’ldi. 1789 yilda A.Lavuazye kimyoviy elementlarning birinchi klassifikasiyasini yaratdi, u barcha oddiy moddalarni 4 guruh (metallmaslar, metallar, kislota radikallari va «oksidlar») ga ajratdi. 1812 yilda Berselius barcha elementlarni metallar va metallmaslarga ajratdi. Bu unchalik aniq bo’lmasada, haligacha o’z kuchini yo’qotgan emas.