«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

TUZLARNING GIDROLIZLANISHI.

Erigan tuz ionlari suvning H⁺ va OH^– ionlari bilan kimyoviy o’zaro ta’sir etib, muhitning pH ini o’zgartirishi tuzlarning gidrolizlanishi deyiladi. Tuzlar gidrolizlanganda suvning dissotsilanishidagi ion muvozanati siljiydi. Natijada, ko’pchilik tuzlarning eritmalari kislotali yoki ishqoriy muhitga ega bo’lib qoladi. Tuzlarning gidrolizlanishining hollarini ko’rib o’tamiz.

A. Kuchsiz asos bilan kuchli kislotadan hosil bo’lgan tuz. Bunga ammoniy xlorid misol bo’la oladi, u suvda NH₄⁺ va Cl^– ionlariga dissotsilanadi. Bu tuzning gidrolizlanishi quyidagi tenglama bilan ifodalash mumkin:
NH₄Cl +H₂O ↔ NH₄OH + HCl yoki ionli ko’rinishda:
NH₄⁺ + H₂O ↔ NH₄OH + H⁺
NH₄⁺ ionlari suvning OH^– ionlari bilan birikib, sust dissotsilanuvchi ammoniy gidroksid hosil qiladi. Cl^– ionlari suvning H⁺ ionlari bilan birikmaydi, chunki HCl kuchli elektrolitdir. Natijada eritmadagi H⁺ ionlarining konsentratsiyasi OH^– ionlarining konsentratsiyasidan ortib ketadi. Bunday eritma kislota xossalariga ega bo’ladi, uning pHi 7 dan kichik. Misol: NH₄Cl 0,1N eritmasining pHi 5,3 ga teng.
Kuchsiz asos hamda kuchli kislotadan hosil bo’lgan tuzlarning eritmalari kislotali muhitiga ega bo’ladi. Kuchli kislota va kuchsiz ikki yoki ko’p atomli asosdan hosil bo’lgan tuz bosqich bilan gidrolizlanadi. Masalan, AlCl₃ suvda eritilganda, tuz 1-bosqichda quyidagicha gidrolizlanadi:
AlCl₃ + H₂O ↔ Al(OH)Cl₂ + HCl yoki ionli ko’rinishda
Al³⁺ + H₂O ↔ AlOH²⁺ + H⁺
Eritma juda suyultirilganda gidroliz qisman 2-bosqichda borib, Al(OH)Cl₂ hosil qiladi:
Al(OH)Cl₂ + H₂O ↔ Al(OH)₂⁺ + H⁺
3-bosqichda eritmada protsessni chapdan o’ngga borishi uchun yordam beradigan vodorod ionlari miqdori ko’payib ketganligi uchun tuz bu bosqichda gidrolizlanmaydi va alyuminiy gidroksid hosil qilmaydi.