«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

D. Kuchli asos hamda kuchli kislotadan hosil bo’lgan tuz, masalan, KCl suvda eritilsa, K⁺ hamda Cl^– ionlari suvning H⁺ va OH^– ionlari bilan kuchsiz dissotsilanuvchi birikma hosil qilmaydi. Bunda dissotsilanmagan molekulalar bilan suv ionlari orasidagi muvozanat buzilmaydi. Bunday tuzlarning eritmalari neytralligicha qoladi. Demak, kuchli asos bilan kuchli kislotadan hosil bo’lgan tuz gidrolizlanmaydi.
Ko’rib o’tilganlardan ma’lum bo’lishcha, gidroliz ko’pchilik tuzlar uchun qaytar protsesdir. Tuzning gidrolizini miqdor jihatidan gidrolizlanish darajasi bilan xarakterlash mumkin. Tuzning gidrolizlangan mollari sonini eritmadagi tuzning umumiy mollari soniga bo’lgan nisbati shu tuzning gidrolizlanish darajasi deyiladi. Gidrolizlanish darajasini h harfi bilan belgilash qabul qilingan:

Demak, gidroliz darajasi erigan tuzning qanday qismi gidrolizlanganligini ko’rsatadi. Masalan, suvda eritilgan tuzning har ikki molidan 0,05 moli gidrolizlangan bo’lsa, gidroliz darajasi 0,025 yoki 2,5 % ga teng bo’ladi. Eritma temperaturasining ko’tarilishi natijasida tuzning gidrolizlanish darajasi ortadi. Buni quyidagicha izohlash mumkin. Temperatura ko’tarilishi bilan suvning dissotsilanishi ortadi, H⁺ va OH^– ionlarining konsentratsiya ko’payadi, natijada tuz ionlarining suv ionlari bilan o’zaro ta’siri kuchayadi. Masalan, CH₃COONH₄ eritmasi 25ºC dan 100ºC gacha qizdirilsa, tuzning gidrolizlanishi 0,4 dan 9 % gacha ortadi, ya’ni taxminan 22 marta ko’payadi. Odatdagi temperaturada FeCl₃ birinchi bosqichda gidrolizlanadi:
FeCl₃ + H₂O ↔ Fe(OH)Cl₂ + HCl
Eritma qizdirilsa gidroliz tezlashib va hatto Fe(OH)₃ hosil bo’lguncha reaksiya boradi:
Fe(OH)Cl₂ + H₂O ↔ Fe(OH)₂Cl + HCl
Fe(OH)₂Cl + H₂O ↔ Fe(OH)₃ + HCl
Eritmani suyultirish ham tuzning gidrolizlanish darajasini orttiradi. Masalan, KCN ning konsentratsiyasi kamaytirilsa, uning gidrolizlanishi quyidagicha ortib boradi:

CKCN mol/l	0,1	0,02	0,01	0,001	10^–5
Tuzning gidrolizi, % hisobida	1,3	2,9	4,2	12,0	71,0

Aytilganlardan ko’rinib turibdiki, tuzning gidroliz muvozanatini, boshqa qaytar protsesslardagi kabi siljitish mumkin. Tuz eritmasining temperaturasini ko’tarib yoki uning konsentratsiyasini kamaytirib, ya’ni eritmani suyultirib, tuzning gidrolizlanishini birmuncha tezlatish va muvozanatni o’ngga siljitish mumkin. Muvozanatni chapga siljitish, ya’ni gidrolizni susaytirish uchun temperaturani pasaytirish hamda eritmaning konsentratsiyasini oshirish lozim.