«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Bosqichli dissotsilanish. Normal tuzlardan tashqari, molekulasida ko’p valentli anion yoki ko’p valentli kation bor elektrolitlar ham bosqichli dissotsilanadi. Ko’p negizli kislotalar, masalan, H₃PO₄, H₂CO₃, H₂SO₃, H₂S vodorod ionini sekin-asta beradi. Sulfit kislotaning bosqichli dissotsilanishi reaksiyasi tenglamasi quyidagichadir.
H₂SO₃ ↔ H⁺ + HSO₃^–
HSO₃^– ↔ H⁺ + SO₃^2–
Dissotsilanishning har bir bosqichining o’ziga xos konstantasi bor.

Dissotsilanish konstantalaridan ko’rinib turibdiki, sulfit kislota 2-bosqichda 1-bosqichdagiga nisbatan ancha kam dissotsilanadi. Eritmadagi kislotalilik H₂SO₃ molekulalarining asosan, 1-bosqichda dissotsilanishidan kelib chiqadi. Sulfit kislotaning suvdagi eritmasida H⁺ ionlaridan tashqari, HSO₃^– va SO₃^2– ionlari bo’ladi, bunda HSO₃^– ionlari SO₃^2– ionlaridan ko’p bo’ladi. Molekulasida bittadan ortiq gidroksil gruppa bor asosning bosqichli dissotsilanishiga misol qilib Ca(OH)₂ ning dissotsilanishini olish mumkin. Uning 1-bosqichda dissotsilanishi natijasida Ca(OH)₂ molekulasidan bitta OH^– ioni ajralib chiqadi:
Ca(OH)₂ ↔ CaOH⁺ + OH^–
2-bosqichda dissotsilanganda, CaOH⁺ ionidan ikkinchi OH^– ioni ajralib chiqadi. Gidroksidning 2-bosqichda dissotsilanishi qaytar protsessdir.
Ca(OH)₂ ↔ Ca²⁺ + OH^–
Nordon tuzlar va gidroksi tuzlar ham bosqichli dissotsilanadi. Masalan,
NaHCO₃ ↔ Na⁺ + HCO₃^–
HCO₃^– ↔ H⁺ + CO₃^2–
Nordon tuz NaHCO₃ suvda eriganda Na⁺ va HSO₃^– ionlariga to’liq ajraladi. 2-bosqichda juda kam dissotsilanadi. Nordon tuzning birinchi va ikkinchi bosqichlarida bunday har xil dissotsilanishiga sabab, ularda bog’lanishning har xilligidir; Na⁺ bilan HCO₃^– orasida ionli bog’lanish, vodorod bilan CO₃^2–kislota qoldig’i orasida esa kovalent qutbli bog’lanish mavjud.