«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Fotografik atom-emission spectral analizda spektr fotoplastinka yoki plyonkaga tushiriladi va soʻngra sifat analizi qilinganda spektroproyektorda koʻriladi.Miqdoriy analizlarda sa mikrofotometrlar vositasida aniqlanadi.Bunda chiziqlarning nisbiy intensivligi va namunadagi elementlarning konsentratsiyalari orasidagi bogʻlanish aniqlanadi.
Fotoelektrik analizda modda miqdori alohida spektr chiziqlari bilan nurlantiriluvchi ikkita analitik juftning fototoklarini taqqoslash orqali aniqlanadi.Bunda natija oʻlchov asbobining shkalasida darhol koʻrinadi yoki oʻzi yozar moslamaning lentasida yozuv tarzida olinadi.
Spektrofotometrik analiz usullari .Buger-Lambert-Ber qonuni.


Spektrofotometriya yutish spektrlarini aniqlashga yoki tekshirilayotgan modda yutish egri chizigʻining maksimumiga mos keladigan qat’iy aniq toʻlqin uzunligidagi yorugʻlikning yutilishini oʻlchashga asoslangan usul.
Toʻlqin uzunligiga bogʻliq ravishda spektrofotometriya spektrning ultrabinafsha, koʻrinuvchi va infra qizil sohalardagi spektrofotometriyaga boʻlinadi.
Emission spektrlar modda molekulalari alohida atomlar va ionlarga parchalanadigan yuqori temperaturalarda olinadi.Nurlanish spektrlarida parchalanmagan zarrachalarning molekulyar dastalari ham boʻlishiga qaramay bu spektrlar asosan atom va ionlarning spektrlarida hamda namunaning elementar tarkibini aniqlash uchun foydalaniladi.
Yutish spektrini olish uchun moddani yorugʻlik manbaiga kiritish kerak emas,bu yerda u yuqori temperatura ta’sirida parchalanib ketishi mumkin.Spektrdagi chiziqlarning dastalari modda molekulalarining odatdagi sharoitda boʻladigan quyi darajalaridan qoʻzgʻatilgan holatga oʻtishiga mos keladi.Shu sababli emission spektrlardan farq qilib, yutish spektrlari moddaning molekulyar tuzilishi orqali aniqlanadi va absorbsion analiz asosan molekulyar analizdir.
Molekulyar spektrlar atom spektrlariga nisbatan ancha murakkabroq va turli- tuman boʻladi,chunki molekulalarning tuzilishi atom tuzilishiga qaraganda murakkabroq.Molekulyar spektrlarning hosil boʻlishi va tuzilishini tushinib olish uchun molekulalar ortiqcha energiya yutganda qanday ichki harakatlar sodir boʻlishi mumkinligini aniqlab olish zarur.Atomlar qoʻzgʻatilganda qoʻshimcha energiya elektronlar harakatini oʻzgartirish uchun sarflanadi.Xuddi shuningdek, molekulalarda ham electron energetic darajalar boʻladi.Bu darajalar tashqi elektronlarning qoʻzgʻatilganida yadrodan uzoqroq orbitalarga oʻtishi bilan bogʻliq.Ular tabiati jihatidan atomlarning energetic darajalaridan farq qilmaydi.
Agar ma’lum toʻlqin uzunligidagi nurlanish moddadan yutilmay oʻtsa bunda modda molekulalarining energetic holatlari oʻzgarmay qolaveradi.Ammo agar nurlanish,ya’ni nur energiyasi yutilsa bu energiya faqat ichki harakat uchun sarflanadi,bunda atom yoki molekulaning ogʻirlik markazi harakatsiz qoladi.Atomlarda faqat elektronlargina ichki harakatda boʻladi.Molekulalarda esa bundan tashqari alohida atomlarning muvozanat holati yaqinida tebranishi va butun molekula oʻz oʻqi atrofida aylanishi mumkin.
Barcha bu harakatlar energiyaning electron,tebranma,aylanma darajalari hosil boʻlishiga olib keladi.Zarrachaning massasi qancha katta boʻlsa,unga bogʻliq boʻlgan toʻlqin shuncha qisqa va ikkita qoʻshni darajalarning energiyalari orasidagi farq kichkina boʻladi.Demak,aylanma harakatlanish darajalari bir-biriga juda yaqin joylashgan boʻlib,ularning bir-biriga oʻtishi uchun kam energiyani talab qiladi.