Kimyo kafedrasi qo’lyozma huquqida udk

III-BOB. NEFTNI QAYTA ISHLASHDAN HOSIL BO`LGAN IKKILAMCHI MAHSULOTLARDAN BITUMLI KOMPOZITSIYA OLISHNING FIZIK-KIMYOVIY ASOSLARI

3.1. Neft va neft mahsulotlari to’g’risida tushuncha

Neft va gaz kimyosi quyidagi qismlarni o’z ichiga oladi: 1. Neft alkanlari, 2. Neft sikloalkanlari, 3. Neft arenlari va gibrid birikmalari, 4. Neftni qayta ishlashda hosil bo’luvchi to’yinmagan uglevodorodlar, 5. Neft tarkibidagi geteroatomli birikmalar va mineral komponentlar: a) kislorod saqlovchi birikmalar; b) oltingugurt saqlovchi birikmalar; d) azot saqlovchi birikmalar; e) smolasimon asfalten birikmalar; f) mineral komponentlar; 6. Neftni qayta ishlashdagi termik jarayonlar, 7. Neftni qayta ishlashdagi termokatalitik jarayonlar, 8. Neft va uning maxsulotlarini oksidlash, 9. Neftni qayta ishlashdagi gidrogenizatsiya jarayonlari. O’zbekiston tabiiy gaz, gaz kondensat va neft konlariga boy bo’lib, 5 ta regionga ajratilgan:

1. UstArt;
   

2. Buxoro-Xiva;
   

3. Janubi g’arbiy Hisor;

   
   

4. Surxandaryo;

   
   

5. Farg’ona.

   
   

Neft alkanlari

Ko’pincha neft o’z tarkibida to’yingan uglevodorodlar (alkanlar, metan uglevodorodlari yoki parafin uglevodorodlar deb ham ataladi), sikloalkanlar (naftin uglevodorodlar) va aromatik uglivodorodlar (arenlar) ni saqlaydi.

Neft qaysi kondan qazib chiqarilganligiga qarab tarkibi turlicha bo’ladi. Masalan, Volgograd oblastidagi va Farg’ona vodiysidagi neftlar. Ayrim hollarda 1 regiondan qazib olingan 2 xil neft o’zaro keskin farq qilishi mumkin. C_nH_2n+2 qatoridagi uglevodorodlar hamma neft tarkibida mavjud bo’lib, uning fraksiyalarining asosiy tarkibiga kiradi. Metan uglivodorodlar fraksiyalarga bir
tekis taqsimlanmaydi. Ular asosan neft gazlari va benzin, kerosin fraksiyalarida konsentrlangan bo’ladi. Moy fraksiyalarida esa ularning miqdori keskin kamayadi. Ayrim neftlarning yuqori fraksiyalarida amalda parafinlar bo’lmaydi. C₅–
C₁₅ uglevodorodlar normal sharoitda suyuq holatda bo’ladi.O’z qaynash haroratlari bo’yecha pentan, geksan, geptan, oktan, nonan, dekan va ularning ko’pchilik izomerlari neftni haydashda ajratib olinadigan benzin distillatlari tarkibiga kiradi. Neft fraksiyalarida alkanlar miqdori turlicha bo’lib,dunyo neftlari bo’yecha o’rtacha ko’rsatkichi quyedagicha:

2. jadval