Kimyo” kafedrasi “Himoyaga tavsiya etildi”

Mavzuning nazariy va amaliy ahamiyati: Oltingugurt qadimdan ma'lum element. Oltingugurtning yer kobigidagi og'irlik miqdori 0.05 % ni tashkil etadi. Oltingugurt tabiatda erkin (tugma oltingugurt) xolida va birikmalar (sulfidlar va sulfatlar) holida uchraydi. Eng muhim sulfid rudalar (ularning ko`rinishlariga qarab) kolchedanlar va metall yaltiroqlar nomi bilan yuritiladi. Bular qatoriga temir kolchedani FeS₂, (buni pirit va oltingugurt kolchedani deb ham yuritiladi.)

Oltingugurt (Sulfur), S - Mendeleyev davriy sistemasining VI guruhiga mansub kimyoviy element. Oltingugurtning eng muhim tabiiy birikmalari metall sulfidlari, mas, FeS₂ - temir kolchedan (pirit), ZnS - aldama pyx, PbS- qo`rg`oshin yaltirogʻi yoki glenit, Cu₂S - mis yaltirog`i va h.k.

Oltingugurt sulfatlar holida (angidrit CaSO₄ gips CaSO₄*2H₂O, og`ir shpat BaSO<sub>4</sub>, glauber tuzi va q.k.) ham uchraydi. Bundan tashqari, Oltingugurt ko`mir, slanets, neft, tabiiy gazlar, hayvon va o`simlik organizmlarida organik va anorganik birikmalar xrlida mavjud. Mas, oqsilda 0,8-2,4% oltingugurt bor. Tug`ma oltingugurt Meksika, AQSH, Italiya, Yaponiya, MDH mamlakatlarida bir necha allotropik ko`rinishlarda uchraydi. Ulardan muhimlari romb va monoklin singoniyali oltingugurtdir.

Oltingugurt metalloidlar jumlasiga kiradi. U inert gazlar, azot, yod, platina, oltina&n tashqari deyarli barcha elementlar bilan birikadi. Kislorodda 250°da, qavoda 360° da alangalanadi. Oltingugurt birikmalarda —2, +4 va +6 valentli. Ishqoriy metallar, mis, kumush va simob bilan xona temperaturasida, qizdirilganda faqat metallar bilan emas, balki metallmaslar bilan ham reaksiyaga kirishadi. Mas, ftor bilan SF₆, kislorod bilan SO₂ hosil qiladi. Uning vodorodli birikmasi - vodorod sulfid H₂S 350°da oltingugurt ustidan vodorod o`tkazib, shuningdek, SO₂ ni qaytarib, H₂S ni oksidlab hosil qilinadi.

Oltingugurtning juda ko`p birikmalari ma`lum. Oltingugurt konlardan (tug`ma Oltingugurt holida) qazib olinadi. Sho`rtang gaz kompleksida shu usulda guvalasimon (komovaya) oltingugurt olinadi. Oltingugurtning 50%ga yaqini sulfat kislota, 25% ga yaqini sulfat sellyuloza, qolgan qismi rezina sanoatiga, sun`iy tola, portlovchi moddalar ishlab chiqarishga, organik sintez va tibbiyot ehtiyojlariga sarflanadi.