Kimyo (5110500-Geografiya o’qitish metodikasi ta’lim yо‘nalishi talabalari uchun о‘quv qо‘llanma)

inert gazlar 
deb ataluvchi 
alohida elementlar guruhini tashkil etadilar. Inert elementlarning atomlari tashqi 
elektron pog‘onalarida 8 tadan (geliyda 2 ta) elektron tutadi va bu to‘lgan tashqi 
elektron qobiqlar juda barqaror. 
Shuning uchun inert gazlar atom holida uchraydi va kimyoviy jihatdan juda 
barqaror. Ular o‘zaro birikmaydi va vodorod hamda metallar bilan o‘zaro 
ta’sirlashmaydi. 1962- yilda XeF4 ksenon tetraftorid olinishi bilan ularning ba’zi 
kislorodli va ftorli birikmalarini sintez qilib olish imkoniyati vujudga keldi. 
1. Barcha metallmaslar (vodorod va geliydan tashqari) p-elementlar oilasiga 
mansub. Ammo barcha p-elementlar ham metallmas bo‘lavermaydi.
 

---

2. Metallmaslarning elektrmanfiyligi 2,00—4,00 oralig‘ida bo‘ladi. Demak, 
metallmaslar kuchli elektrmanfiy elementlardir. Eng kuchli elektrmanfiy element 
ftordir. 
3. Metallmaslarning vodorodli birikmalari uchuvchan moddalardir. HCl, 
H2S, NH
3
, CH
4
4. Metallmaslarning yuqori oksidlari kislotali oksidlardir. SO
2
, SO
3
, P
2
O
5
, 
NO
2
, N
2
O
5
5. Metallmaslar o‘zaro birikib kovalent bog‘lanishli birikmalar, metallar 
bilan esa ion bog‘lanishli birikmalar hosil qiladi. 
6. Davrlarda chapdan o‘ngga o‘tgan sari elementlar ionlarining musbat 
zaryadlari kattalashadi. Shunga muvofiq ravishda uchuvchan vodorodli 
birikmalarning kislotali xossalari suvdagi eritmalarida kuchayib boradi. 
7. G uruhlarda yuqoridan pastga tushgan sari elementning manfiy zaryadli 
ionlari vodorod ionlarini o‘ziga bo‘shroq tortib turadi. Shunga muvofiq, vodorod 
ionlarining molekuladan uzilishi osonlashadi, demak, vodorodli birikmalarning 
suvdagi eritmalaridagi kislotaliligi ortib boradi. 
8. Metallmaslar vodorodli birikmalarining oksidlovchi xossalari guruhlarda 
yuqoridan pastga o‘tgan sari kuchayib boradi. 
Fanga “galogen” tushunchasini 1811- yilda nemis kimyogari I. Shveyger 
kiritgan bo‘lib, “tuz” va “hosil qiluvchi” degan ma’nolarni bildiradi. “Galogenlar” 
atamasi ftor, xlor, brom, yod va astat uchun umumiy nom bo‘lib qolgan. 
Galogenlarning barchasi metallmaslar bo‘lib, kimyoviy elementlar davriy 
sistemasining VII guruhi bosh guruhchasida joylashgan. Galogenlarning tashqi 
energetik pog‘onasida 7 ta elektron bor, demak, tugallangan energetik pog‘onaga 
o‘tishi uchun 1 ta elektron yetishmaydi. Shu sababli galogenlar vodorod hamda 
metallardan 1 ta elektron olib –1 oksidlanish darajasini namoyon qiladi. 
NaF –1, HCl –1, KBr –1, CaI2 –1 F2 eng k uchli elektrmanfiy element 
bo‘lganligi uchun u barcha birikmalarida – 1 oksidlanish darajasini namoyon 
qiladi. Cl2 , Br2, I2 esa kislorodli birikmalarida +1 dan +7 gacha bo‘lgan 
oksidlanish darajalarini ham namoyon etadi.