Kimyo (5110500-Geografiya o’qitish metodikasi ta’lim yо‘nalishi talabalari uchun о‘quv qо‘llanma)

Olinishi. 
Laboratoriyada maxsus asbob — ozonatorda hosil qilinadi. 
Uni suvning radiolizi, kislorodning fotolizi natijasida xosil qilish mumkin. Ozon 
molekulasi barqaror, yuqori konsentratsiyada portlab parchalanadi.
O
3 
→ O
2 
+ O 

Ozonning oksidlovchilik xossalari kislorodga qaraganda kuchliroq. 
Shuning uchun odatdagi sharoitda kimyoviy passiv elementlarni ham oksidlay 
oladi: 
8 Ag+2O
3
=4Ag
2
O+O
3

---


Ishdoriy metallar ozon bilan reaksiyaga kirishib qizil rangli 
ozonidlarni hosil qiladi. Masalan: 
Na+O
3
=NaO
3
K+O
3
=KO
3

Ozonning bor yoki yo‘qigini aniqlash uchun KJ eritmisi orqali xavo 
o‘tkaziladi (yoki eritma ochiq qoldiriladi). Ozon kuchli oksidlovchilik xossasi 
tufayli,
2KJ+O
3
+H
2
O→J
2
+2KOH+O
2

reaksiya natijasida yod ajralib chiqadi, eritma avval sariq keyin 
qo‘ng‘ir rangga kiradi. Undan ichimlik suvlarni tozalashda, havoni 
dezinfeksiyalashda, qog‘oz va ip- gazlamalarni ohorlashda foydalaniladi. 

Ozonlashtirilgan kislorodda 10% gacha ozon bo‘ladi. Yuqori darajada 
ozonga to‘yingan kislorod bilan nafas olish zararli bo‘lib, inson o‘pkasini teshib 
yuborishi ham mumkin. Shu sababli havoda ozonning hajmiy miqdori 
1/1000=1/10
3
(promille-p.m.10
-3
) bo‘lishi kerak. 

Tabiatda ozon yer yuzidan 10-30 km balandlikda ultrabinafsha nur 
ta’sirida hosil bo‘ladi (osmonning ko‘k rangi), bu “ozon qatlami” deyiladi. 
“Ozon 
qatlami'”
Yer
 
yuzida hayotni ta’minlashda juda zarur bo‘lib, 
birinchidan
— kuyosh 
nuridan keladigan ultrabinafsha nurlarni o‘zida yutib qolib kishilarni turli nur 
kasaliklari (“teri raki”) dan himoya qilsa, 
ikkinchidan
— Yerning infraqizil 
nurlarini o‘ziga yutib, yer yuzini “sovib ketish” dan saqlaydi. Shu sababli “Ozon 
qatlami”ning tuzilishi keyingi yillarda katta ekologik muammolarga aylanayapti. 

Ozon molekulasida (O.O
2
) kislorod atomlari turli oksidlanish 
darajalari O
+4 
O
2
-2
bo‘lib, valentliklari O
IV 
O
II
ham xar xil. Shunga ko‘ra ozonni 
kislorodning oksidi sifatida qarab, uning tuzilishi shunday tasavvur etiladi: 
r
0=0
=1.26 A
0 
; ﮮ0=0=0=116.5
0