Kimyo (5110500-Geografiya o’qitish metodikasi ta’lim yо‘nalishi talabalari uchun о‘quv qо‘llanma)

Gazoyl fraksiyasi –
qaynash temperaturasi 240 – 360
o
C, tarkibida C
11
H
24
dan 
C
20
H
42
gacha bo’lgan uglevodorodlar bo’ladi. Undan dizel yoqilg’isi, bug’ 
qozonlarida yoqilg’i va kreking uchun xomashyo sifatida ishlatiladi.
III.
 
Qoramoy (mazut) fraksiyasi – 
bu fraksiyadagi uglevodorodlar ko’p 
sonli uglerod (C
16
dan yuqori) atomlaridan iborat uglevodorodlar bo’ladi. 
Mazut
– qayta ishlanganda solyar moylari, dizel yoqilg’isi, surkov moylari, 
avtotraktorlar, aviasion, industrial va boshqalar uchun, vazelin (kosmetik vosita va 
dorilarga) va x. lar olinadi. 
Mazut qayta ishlanganda uning tarkibidagi uglevodorodlar parchalanib 
ketmasligi uchun u suv bug’i vositasida yoki vakumda haydaladi. 
Qora moyning (mazut) turli fraksiyalari haydalib bo’lingandan keyin, qolgan 
qoldiq 
gidron
deb ataladi. Gidrondan sun’iy asfalt tayyorlanadi. Neftlarning ba’zi 

---

navlardan 
parafin
olinadi. Parafin gugurt, shaqom, va boshqa mahsulotlar ishlab 
chiqarishda sarflanadi. 
Neftni haydashda undan ≈5 – 20% miqdori benzinga aylanadi. Bu miqdor 
bugungi kunda jadal rivojlanib borayotgan texnika talablarini bajara olmaydi. 
Neftdan olinadigan benzin miqdorini 
kreking
jarayoni hisobiga oshiriladi (kreking 
– ingilizcha parchalanish deganidir). Kreking jarayoni natijasida neft tarkibidagi 
yuqori molekulyar uglevodorodlar parchalanib, quyi molekulyar uglevodorodlar 
hosil bo’ladi. Kreking jarayonida neftdagi uglevodorodlar parchalanishi bilan bir 
qatorda degidratlanish, sikllanish, izomerlanish, polimerlanish kabi jarayonlar yuz 
beradi. 
Neft asosan ikki xil usulda 
termik va katalitik usulda 
krekinglanadi.
Termik kreking
: Neft tarkibidagi uglevodorodlarni parchalab molekulasida 
uglerod atomlarining soni kam uglevodorodlar olsh jarayoni kreking deyiladi. 
Kreking jarayoni uglerod zanjirlarining uzilishi hamda oddiy to’yingan va 
to’yinmagan 
uglevodorodlar 
hosil 
bo’lishi 
bilan 
sodir 
bo’ladi:
Ular yana parchalanadilar :
Krekingda olingan etilen sanoatda polietilen va etil spirti ishlab chiqarishda 
foydalaniladi. 
Termik kreking faqat yuqori temperatura ta’sirida amalga oshiriladi. 
Temperaturaga bog’liq holda termik krekingni quydagi turlari farqlanadi.
1.