YIII. KIMYOVIY BOG’LANISH TURLARI.
Elektrmanfiyligi bir xil bo’lgan atomlar orasida umumiy elektron juftlari hosil bo’lishi hisobiga vujudga keladigan kimyoviy bog’lanish kovalent qutbsiz bog’lanish deyiladi. Elektrmanfiyliklari bir-biridan biroz farq qiladigan atomlardan orasida hosil bo’lgan kimyoviy bog’lanish kovalent qutbli bog’lanish deyiladi.
Bir atomning kimyoviy bog’Ianishda ishtirok etmagan, ya'ni taqsimlanma-gan elektron jufti va ikkinchi atomning bo’sh orbitali o’rtasida hosil bo’lgan bog’lanish donor-akseptor yoki kordinatsion bog’lanish deyiladi.
Ionlar zaryadlangan zarrachalardir. Atomlar elektron berganda yoki elektron biriktirib olganda zaryadlangan zarrachalar, yayni, ionlarga aylanadi.Atomning yo’qotgan va qabul qilib olgan elektronlar soni ionning zaryad miqdorini belgilaydi. Qarama-qarshi zaryadlangan ionlar bir- biriga tortiladi. Ionlar orasida hosil bo’lgan kimyoviy bog’lanish ion bog’lanish deb ataladi.
Ionlarning o’zaro birikishidan hosil bo’lgan moddalar ionli birikmalar deyiladi.
|
Bog’lanis
h turi
|
Qanday xosil boladi
|
Misollar
|
Bog’lanish
energiyasi
|
1
|
Qutbsiz kovalent
|
NEM qiymati bir hil element yoki
elementlar orasida
|
H2,O2,N2,CI2,F2,Br2,J2,NCI3,
Peroksidlar(H2O2),O3,P4,CS2
|
Mustahkam
|
2
|
Qutbli kovalent
|
NEM qiymati farq qiluvchi har hil metalmaslar orasida
|
НCI, HBr, HJ, H2O, NH3, HF, SO2,
SF6, SO3, CO, CO2, azot (oksidlari) HN3, N2H4, kislotalar, alkan, alken uglevodorodlar, P2O3, P2,O5, PH3,
PCI3, PCI5, SCI2, SiCI4
|
Mustahkam
|
3
|
Ionli
|
Metal va metalmas
orasida (tuzlarda)
|
KCI, NaI, Li2S, CsF, BaCI2,
|
Mustahkam
|
4
|
Metall
|
Faqat metallar
orasida
|
Barcha Me (Fe,Cu,AI…)
|
Mustahkam
|
5
|
Vodorod
|
Ichki molekulyar
|
Diollar, triollar, o-nitrofenol, o- hlorfenol, pirokatehin, DNK, RNK, salis’il kislota, amino kislotalarda, organik (karbon) kislotalarda.
|
Oddiy kovalent bog’dan 10 marta zaif
|
Molekulalararo
|
Suv, spirtlar, DNK aminokislotalarda, organik (karbon) kislotalarda.
|
6
|
Donor akseptor yoki
kordinasi on
|
|
Kompkeks tuzlar, ammoniy (NH4) birikmalari, NH4CI, PH4CI, H3O+, CO, N2O5, HNO3, DNK, RNK,
kristallogidratlar, N2H5CI, N2O, [CF6]2-
|
Mustahkam
|
IX. GIBRIDLANISH TURLARI
Gibridlanish
|
Xolati
|
Burchagi
|
Misollar
|
sp
|
Tekislik
(chiziqli)
|
180o
|
C (karbin), alkin, CH2=C=CH2, CO2, CS2, BeCl2 (birikmalari), CO
|
sp2
|
Tekislik (burchakli)
|
120o
|
C(grafit), alken, bemzol, vinil benzol (stirol), BCl3 (birikmalari), AlCl3 (birikmalari), SO2, SO3, H2SO3, HNO3, HNO2, KrOF2, COF2, O2, O3,
H2CO3, aldegid, keton, HCOON
|
sp3
|
Fazoda(tetreedr yoki trigonal piramida)
|
109028’
|
С(olmos), alkan, sikloalkan, H2SO4, NH3, NH4+, H2O, H3O+, HCl, HClO, HClO2, HClO3, HClO4 (tuzlari), P4, F2O, CCl4, SiO2,
POCl3, CH3-NO2 (metal nitrat)
|
sp3d
|
Fazoda uchburchakli
Bipiramida
|
|
PF5, PCl5
|
sp3d2
|
Fazoda
(aktaedr)
|
|
SF6, SCl6, Ba2[XeO6], K4[Fe(CN)6],
K3[Fe(CN)6], [Cr(NH3)6]Cl2
|
X MOLEKULALARNING FAZOVIY SHAKLLARI
|
Fazodagi holati
|
Misol
|
1
|
Uchburchakli piramida
|
BF3, PH3, NH3
|
2
|
Chiziqli
|
CO, C2H2, BeCl2,
|
3
|
Yassi
|
C2H4, C6H6, HCHO
|
4
|
Teng tomonli uchburchak
|
AlCl3, NO3-, SO3
|
5
|
Tetraedrik
|
NaClO3, NH4+, SO42-, CH4
|
6
|
Burchakli
|
NO2-, SO2
|
7
|
Kubsimon
|
NaCl, KCl
|
XI KRISTAL PANJARA TURLARI
Kristada panjara turi
|
Suyuqlanish
temperatura si
|
Elektr
o’tkazuvch ilar
|
Moddalarga
hos hususiyatlar
|
Misollar
|
Molekulyar
|
Past
|
Dielektrik elektr o’tkazmay di
|
Suvda yomon organik erituvchilarda yahshi eriydi, oson suyuqlanadi
|
H2,CI2,CO2,(quruq muz) C6H6 krahmal deyarli barcha organik moddalarda spirtlar, NH3,J2, H2O muz. Gal(kristallari) O3, O2, F2 inert gazlar, oq P4 S (allotropiyasi) barcha gazlar
mochevina (CO(NH2)2), N2, galogenlar
|
Atomli
|
Juda yuqori
|
Dielektrik yoki yarim o’tkazgich
|
Juda qattiq, suyuqlanish temperaturasi
yuqori, suvda erimaydi
|
Olmos, kremniy, B, SiO2, SiC, B4C3, Si, Ge, grafit, karbin, P(qizil), P(qora), TiO, TiO2
|
Ionli
|
Yuqori
|
Suyuqlan ma holatida
tok o’tkazadi
|
Tuzsimon, suvda yaxshi eriydi, yaxshi dissosilanadi.
|
NaCl, KOH, CaO, K2O, Tuzlar, oksidlar, asos (ishqor)
|
Metalli
|
Keng
miqyosda
|
Yaxshi
o’tkazadi
|
Metallarga xos
fizik
|
Metallar va qotishmalar
|
|
o’zgaruvcha
n
|
|
hususiyatlar
|
|
XII. OKSIDLANISH DARAJASI.
Oddiy moddalarda atomlarning oksidlanish darajasi nolga teng. (N2, 02, Cl2, N2, 03, P, S, C, Na, Mg, Al, Fe ...).
Metall atomlari hamisha musbat oksidlanish darajasiga ega.
Metallmaslardan ftor faqat -1 oksidlanish darajasiga ega. Qolgan metallmaslar ham manfiy, ham musbat oksidlanish darajasini namoyon qila oladi.
Masalan, vodorod metallar bilan hosil qilgan gidridlarida -1, qolgan birikmalarda esa +1 oksidlanish darajasini hosii qiladi. Kislorod atomi esa ftorga elektron beradi va +2, qolgan birikmalarida -2 oksidlanish darajasini hosil qiladi. Peroksidlarda esa -1 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
Asosiy guruhcha elementlarining yuqori oksidlanish darajasi, shu elementning guruh raqamiga teng. Na+, Mg+2, Al+3, Si+4, P+5, S+6, Cl+7.
Elementning quyi oksidlanish darajasi sakkizdan valent elektronlarining ayirmasiga teng.
OKSIDLANISH-QAYTARILISH REAKSIYALARI
Elementlar oksidlanish darajalarining o’zgarishi bilan boradigan reaksiyalar oksidlanish- qaytarilish reaksiyalari deb ataladi.
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida elektron olgan element yoki ion oksidlovchi, elektron bergan elementi ion qaytaruvchi deb ataladi. Oksidlovchi ayni kimyoviy jarayonda elektron olib qaytariladi. Qaytaruvchi ayni kimyoviy jarayonda elektron berib oksidlanadi.
OKSIDLANISH-QAYTARILISH REAKSIYALARINING TURLARI
№
|
Turlari
|
Misollar
|
1
|
Atomlararo yoki molekulalararo
|
S+O2 SO2
3Cu+8HNO3 3Cu(NO3)2+2NO+4H2O MnO2+4HCl MnCl2+Cl2+2H2O
5KClO3+6P 5KCl+3P2O3
|
2
|
Ichki molekulyar
|
2KMnO4 K2MnO4 + MnO2+O2
2KClO3 2KCl+3O2
|
3
|
Disproporsiyalanish
|
2H2O2 H2O +O2
2KOH+Cl2 KCl+KClO+H2O
3K2MnO4+2H2O 2KMnO4 + MnO2+4KOH
3HNO2 HNO3 +2NO+H2O
2HOCl HCl +HclO2
|
4
|
Sinproporsiyalanish
|
NH4NO2 N2+2H2O NH4NO3 N2O +2H2O 2H2S+SO2 3S + 2H2O
|
ENG MUHIM OKSIDLOVCHI VA QAYTARUVCHILAR
Oksidlovchilar
|
Qaytaruvchilar
|
1. Metalmaslar galogenlar, kislorod,azot, oltingugurt,azon,fosfor,uglerod, vodorod va
boshqalar
|
1. Metallar
|
2. Metalmaslarning eng yuqori musbat oksidlanish
|
2. Organik oksidlanish darajasidagi metallar
|
darajasidagi birikmalari….
HCIO2, KCIO4, H2SeO4, HOCI HNO3 oksidlar,
peroksidlar va boshqalar.
|
birikmalarni Fe2+,Mn2+, Cr2+, Cr3+, Sn2+ va boshqalar
|
3. Konsentrlangan HCIO4 HNO3 va HNO3+HF lar aralashmalarda
|
3. Metalmaslar gididlari HJ,HBr,HCI,H2S NH3 CH4, H2 va boshqalar
|
4. Metallarni eng yuqori oksidlanish darajalaridagi birikmalari.---KMnO4,
K2Cr2O7, K2CrO4, CrO3, CuO, K2 FeO4 va
boshqalar
|
4. Oraliq oksidlanish darajasidagi metalmaslarning birikmalari CO H2O2 HNO2 H2SO3 va boshqalar
|
5. Metallar va metalmaslarning oraliq oksidlanish larajalaridagi birikmalari.
SO2, NO2,HNO2, K2MnO4, MnO2, PbO2 va
boshqalar
|
5. Organik moddalar (uglevodorodlar, spirtlar,aldegidlar, ketonlar va boshqalar)
|
6. Elektroliz jarayonida anod
|
6. Elektroliz jarayonida katod.
|
Moddalarning hossalarini davriy sistemaga davriy bog’liqligi.
Li F
|
1)H E M ortadi 2)Ionlanish patensiali ortadi 3)Atom radiusi kichrayadi 4)Oksidlovchilik ortadi
5)Metalmaslik hossasi ortadi
|
Li2О F2О
|
1) Kislotaligi ortadi 2)Asosligi kamayadi 3)Molekula radiusi kamayadi
|
6)Qaytaruvchilik hossasi kamayadi
|
|
Kislotalilik kamayadi (kislorodsiz kislotalarda).
Kislotalilik ortadi (kislorodli kislotalarda)
Bog’ barqarorligi ortadi.
Radius kamayadi.
Oksidlovchiligi ortadi.
Asoslilik ortadi.
Bog’ uzunligi kamayadi.
Bog’ energiyasi ortadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |