Кийимни моделлаштириш ва бадиий безаш

2.2. Мода ва костюм
Мода – анча мураккаб ҳодиса бўлиб, у жамият ҳаётининг қатор омилларига боғлиқ ва инсон фаолиятининг кўп соҳаларига ёйилади. Мода остида ҳаёт ва маданиятнинг бирон-бир соҳасида маълум дидларнинг узоқ давом этмайдиган ҳукмронлигини тушуниш лозим. У одамлар ижтимоий хулқини тартибга солиш тизими билан боғлиқ бўлган услубнинг шартли у ёки бу даражада ўзгаришини тавсифлайди. Ижтимоий хулқ тизими ўзгаришларининг қисқа муддатлилиги билан фарқ қилади ва бошқа қатор тизимлар билан боғлиқ бўлиб, улар орасидан этикет, ахлоқ, ҳуқуқ, одатларни ва ҳоказо ажратиб кўрсатиш мумкин. Мода доимо унинг ёрқин намоён бўлиши сифатида костюм билан боғлиқ бўлган, уни бунёд этувчи сабабларни эса ҳаётнинг ижтимоий намоён бўлиши, синфийлик билан боғлашган одамлар устидан устунлик, атроф-муҳитдан ажралиб туришга интилиш ҳар доим костюмда ифодаланган.
Жамиятнинг турли қатламлари унга турлича қарашади. Кишиларнинг маълум гуруҳи модага нисбатан юқори таъсирчан, улар одатда ҳаммадан тезроқ энг ўткир янгиликларни қабул қилади; янги модага жуда эҳтиёткорлик билан муносабатда бўладиган кишилар ҳам бор, улар модани қабул қилиши ва унинг қонунларига риоя қилгунларича маълум вақт ўтади, чунки мода ижтимоий хулқ меъёрларини таклиф қилади ва ҳатто уни айтиб туради. Одатда энг ўткир янгиликлар – ёшлар учун, ўрта ёшли аёллар анча барқарор классик шаклларни афзал кўради. Бироқ мода эволюциясининг ўзи истеъмолчилар гуруҳининг айнан шундай нисбатини талаб этади, яъни кимдир модани эртароқ, кимдир кечроқ қабул қилиши, кимдир унинг фақат классик ғояларини қабул қилсин. Шунинг учун ҳар қандай модада икки-уч модаости бўлиб, улар аҳолининг турли ижтимоий гуруҳлари талабларига жавоб беради.
Мода бошланишини бир муаллифлар ўрта асрларга, бошқалари – анча эртароқ даврларга тегишли деб ҳисоблашади. Бироқ тўлиқ асос билан айтиш мумкинки мода ХХ асрда кийимни тайёрлашнинг индустриал услубий пайдо бўлишидан бошлаб жуда муҳим рол ўйнайди. Мода маркази узоқ вақт Париж бўлган ва бўлиб қолмоқда. Француз модасининг устиворлик сабабларидан бири шуки, у француз иқтисодиётида жуда муҳим рол ўйнайди. Мода халқаро майдонида ўз ўрнини эгаллаган «Нина Риччи», «Ив Сен Лоран», «Пер Карден», «Андре Курреж», «Жак Гейм», «Мадлен Воне», «Луи Буланж» каби фирмалар билан бир қаторда кейинги йилларда шуҳрат қозонган қатор янги фирмалар пайдо бўлди. Бу «Жан Пол Галте», «Каролин Милбани», «Лагерфелд», «Клод», «Монтана», «Ямолота»», «Алайя» ва бошқа фирмалар.
Француз моделерларининг баъзи ижодий характеристикаларида тўхталиб ўтамиз.
20 йиллардан буён мавжуд бўлган энг эски фирмалардан бири «Шанел». Фирма асосчиси Габриэл Шанел ХХ аср ишбилармон элегант аёли тимсолини тушуна олди ва ўз моделларида ифодалай олди. У демисезон яримпалто костюмлар, юбкалар ва блузкалар, кўйлак, костюм моделларини ишлаб чиқди. Мода тез-тез алмашувига қарамай, унинг маҳсулотлари бир хил узунлик – тиззадан паст билан фарқланган. Газламалар рангини у жонлиги табиат колоритида топган – буғдой даласи, арпа нони, смородина, атиргул, сирен ранглари ва уларга қўшимча - қора ва оқ ранглар. Газлама фактуралари - ғовак, сийраклаштирилган йўл-йўл ёки катакчали расмли, кўпинча моделлар пе-де-пул ва пе-де-кок газламадан бажарилган. Француз тилидан таржимаси пе-де-пул – ўрдак панжаси, пе-де-кок – хўроз панжаси. Бу жуда характерли динамик катакчали расмлари бўлган газламалар.
Ив Сен Лоран фирмаси 50-йиллар охиридан бошлаб мавжуд. У машҳур Кристиан Диор қўлида ишлаган ва унинг ўлимидан кейин ўзининг шахсий Моделлар Уйини очган. 1961 йилда Ив Сен Лоран денгиз мотивлари асосида яратилган ўзининг биринчи моделлар тўплами билан чиққан. Моделлар яратишда унинг асосий шиори «аёллар кийимида эркаклар кийими». У аёллар костюмида эркаклар костюми хусусиятларидан фойдаланишга ҳаракат қилган (аёллар смокинги, квадрат елкалар, платформада оёқ кийими). У Россия, Африка, Испания, Хитой халқ костюмларидан илҳомланган ва бу мотивлар асосида ҳар йили янги тўпламлар яратган. 1978 йилда у костюмларда «Бродвей мотивлари»ни акс эттиради, спенсер ва каноте пайдо бўлади, 1979 йили ҳарбийлаштирилган характердаги жакетлар пайдо бўлади. 1980 йили у ўз тўпламини шоир ва ёзувчиларга, хусусан Аполинер, Арагонга бағишлайди, 1981 йилда эса Матисс полотноларидан ранг ва шакллар олади.
1982 йил Ив Сен Лоран замонавий тўпламга ҳинд санъати мотивларини киритади, 1985 йилда эса аёллар костюмида оқ ва қора ранглар асимметрияси ва калталаштирилган жакет ва шимларни таклиф этади.
Машҳур замонавий моделерлардан бири Пер Карден. Маълумоти бўйича у меъмор ва ўзининг яхлитликни кўра олиш, уйғунлашувчи ҳажмлардан ясай олиш малакасини кийимда намоён этди. У кийим «ясаш» бино ёки мебел ясашдек осон, деб айтади. Пер Карден – нафақат кийим, балки мебел, болалар ўйинчоқлари, интерер жиҳозлари, идишларни лойиҳалаштириш ва ҳоказо билан шуғулланувчи моделерлардан бири. У замонавийликни яхши акс этувчи ўз услубини яратган.
Моделлаштиришдаги асосий принцип елкалар ва бел нисбатини топиш деб ҳисоблайди ва буни янги пропорцияларда акс эттиради. Унинг моделларида қора ва оқ тонлар уйғунлашувини, камтарин грим, костюмнинг асимметрик ечими, олинувчи деталларни кўп учратиш мумкин. Унинг моделлари геометрик шаклларнинг кескин уйғунлиги билан фарқ қилади.
«Нина Ричи» фирмаси 50 йиллардан бери мавжуд бўлиб, ҳозирги вақтда моделлар тўпламини яратилишига Жерар Пипар бошчилик қилади, у томошабинлар эътиборини ранглар уйғунлигига қаратади. Бу фирма моделларда аёллик нафосати ва жозибасини илгари суради; у учун кеча учун тайёрланган кийимларда бели хипчаланган маҳсулотлар турли фактура ва ранг таъсирларидан фойдаланиш, шунингдек классик типдаги палто ва кўйлаклар характерли.
Етакчи фирмалар ва моделлар уйлари жаҳон модаси етакчилари обрўсини сақлаб қолишга интилиб, ягона ноёб маҳсулотларни сотиш билан яшаб бўлмаслигини, оммавий ишлаб чиқариш учун моделлар яратиш кераклигини тушунишади, чунки бу фирмаларнинг ноёб маҳсулотларини аҳолининг кўпчилигини сотиб ололмайди. Шунинг учун 50 йилларда «Прет-а-порте» фирмаси ташкил этилади, у кичик серияларда тайёр модали кийимларни ишлаб чиқаришга мўлжалланади. Бу ерда ўртача даромадли одамларга нархи тўғри келувчи ушбу фирмалар яратувчи маҳсулотлар ишлаб чиқарилади. Мода ҳатто жуда замонавий, қизиқарли, бироқ мураккаб бўлмаган маҳсулотларни таклиф этади ва костюмда синфлар ўртасидаги чегараларни йўқотгандек бўлади. Бу фирмалар томонидан тайёрланувчи кийимлар шакли, ранги ва материали билан ягона ноёб мода маҳсулотлардан кам фарқ қилади, бироқ у арзонроқ. Ҳозирги вақтда «Прет-а-порте» фирмалари ўз шахсий тараққиёт йўлига эга ва муваффақият билан рақобатлашмоқда.