Кийимни моделлаштириш ва бадиий безаш

2.10. Костюмни ташкил этишда ритмик қонуниятлар
Умумий кўринишда ритм тушунчаси – бу элементнинг вақтда ёки фазода муайян такрорланишидир.
Ритмнинг энг оддий намоён бўлиши – бу бир элементнинг бир хил тенг оралиқда (вақт ёки фазо) такрорланиши, бундай ритм метрик деб аталади.
Элемент ўзининг ёки элементлар ўртасидаги оралиқнинг ўсиши пропорционал изчил ритмни тавсифлайди.
Ритмик тузилишлар асосида пропорционал нисбатлар ётади. Оддий метрик қатор бир катталикнинг бир хил такрорланишига асосланган. Шунинг учун унинг қўлланиши ўлчовни алоҳида ҳис этилишини талаб этади, чунки ортиқчалиги биртурлилик, монотонлик ҳисини уйғотади. Мураккаб метрик қатор ўзининг тенг оралиқдан кейин такрорланувчи бир неча катталик асосида тузилиши мумкин. (Бу принцип асосида йўл-йўл газламалар учун композициянинг кўп қисми тузилади).
Ритмик (пропорционал ўсувчи ёки камаювчи) қатор олдинги элементнинг кейингиси билан пропорционал нисбатига асосланган. Бунда геометрик тузилиш билан ҳосил қилинувчи, самарасиз нисбатлардан фойдаланилади.
Оддий метрик қатор статиклик билан тавсифланади. Ритмик қатор катта ёки кичик тезланиш билан ривожланади ва динамиклик билан тавсифланади (унинг пропорционал асосига қараб).
Костюм элементлари (вертикал, горизонтал, спирал, нурли, радиал, бир йўналтирилишли ва қарама-қарши йўналишли) мураккаб йўналишларда метроритмик ташкил этилиши мумкин (2.18-расм).
Шаклнинг барча хусусиятлари, унинг қисмлари ва деталлари ритмик ёки метрик ташкил этилишга бўйсунади. Костюмда унинг ритмик ташкил этилишида фақат бир ўлчамдан фойдаланиш жуда кам учрайдиган ҳодиса. Кўпинча турли ўлчамларнинг метроритмик қўшилишини кўриш мумкин. Бу ўлчамларнинг мослиги уларнинг пропорционал боғлиқлигига асосланиши мумкин. Масалан, метрик қаторнинг бир ўлчами фурнитурани (тугмалар жойлаштирилиши), бошқаси – газлама йўллари кенглигини, учинчиси – бу йўлларнинг ёруғлик муносабатларини, метрик қаторнинг кейинга ўлчами кўйлак бурмаларини ташкил этиб, унинг силуэтига муҳим таъсир этади, яъни деталлар элементлар каби шакл силуэти ҳам ритмиклаштиришга учрайди.
Шундай қилиб, костюмда ритмнинг намоён бўлиши турли-туман (2.19-расм). Шакл турли элементлари ва хусусиятларининг ритмий ташкил этилиши яхлит шакл олинишида кучли воситадир, шунинг учун у ҳам пропорционаллаштириш каби костюм тузилиши қонуниятларига киритилади.

2.18-расм. Костюм элементлари ритмик ривожланиш йўналганлиги:
а – спирал; б – нурли; в – радиал; г – параллел-қарама-қарши; д – параллел-бир йўналтирилган; е – мураккаб


2.19-расм. Костюмда ритмнинг турлича намоён бўлиши:
а – шакл алоҳида ҳажмларининг ташкил этилиши; б – конструктив ва декоратив йўлларнинг ташкил этилиши; в – ёруғлик муносабатларининг ташкил этилиши; г – фактура муносабатларининг ташкил этилиши; д – деталлар жойлашуви ва ўлчамлари; е – шаклнинг ритмик қисмларга ажратилиши