Kegl cc pechat indd

akkumulya-
tor lar
(92-rasm) deyiladi.
90-rasm. 91-rasm. 
92-rasm.
Tok manbalari 
elektr kuchlanishi
deb ataluvchi parametr 
bilan farqlanadi.
Elektr kuchlanishi maxsus asbob 
voltmetr
yordamida 
o‘lchanadi. Uning tashqi ko‘rinishi va ulanishi 93-rasmda keltirilgan. 
Voltmetr iste’molchiga parallel ulanadi. Elektr kuchlanishining birligi 
sifatida bir 
volt
qabul qilingan (1 V).
a) 
b)
93-rasm. 
94-rasm.
Katta quvvatga ega bo‘lgan elektr tokini ishlab chiqaradigan 
qurilmaga 
elektr tokining generatori
deyiladi (94-rasm).
1. Elektr toki hosil bo‘lishi shartlarini aytib bering.
2. 
Volta ustunida zaryadlarning ajralishi qanday hodisa tufayli 
ro‘y beradi?
3. Kundalik turmushda ishlatiladigan batareya va akkumu 
lyator-
larga misollar keltiring.

---

124
Amaliy topshiriq
Oqish va qizg‘ish rangdagi bir nechta tanga, tuzli suv 
shimdirilgan qog‘oz yordamida volta ustuniga o‘xshash batareya 
yasang.
1. Bitta galvani element hosil qilgan kuchlanish odatda 1–2 V 
atrofida bo‘ladi, momaqaldiroq paytida bulutlar orasidagi 
kuchlanish esa 100 million voltga boradi.
2. Katta quvvatli generatorlar kuchlanishi 15–20 kV ga teng 
bo‘lgan elektr energiyasini ishlab chiqib, foydali ish koeffitsiyenti 
97–98% ga boradi.
45-MAVZU
TURMUSHDA ELEKTR TOKINING AHAMIYATI. 
ODDIY ELEKTR ZANJIRI
Turmushimizni elektr tokisiz tasavvur qilishimiz juda qiyin. U bizga 
hamma joyda hayotimizni yengillashtirishda yordam beradi. Ertalab 
turib elektr chiroqni yoqamiz, elektr choynakda choy qaynatamiz. 
Mikroto‘lqinli elektr pechda nonushtani isitamiz. Nonushtadan so‘ng 
lift orqali pastga tushamiz. Metroda o‘qishga yoki ishga boramiz. Yo‘l-
yo‘lakay uyali telefonda gaplashamiz. Maktabga o‘qishga kelsak, darsga 
qo‘ng‘iroq chali 
nadi. Yorug‘ xonalarda elektrga oid darslarni o‘qiymiz. 
E’tibor qilinsa, bularning barchasida elektr yordamchi bo‘lib xizmat 
qiladi. Turmushda biz foydalanadigan ko‘pgina narsalar kabi ularning 
ijobiy tomonlari bilan birga, ehtiyot bo‘linmasa, zararli tomonlari ham 
bor. Chunki simlardan o‘tayotgan elektr toki ko‘zga ko‘rinmaydi, hidi 
yo‘q, rangsizdir. Tok borligini o‘lchov asboblari yordamida aniqlash 
mumkin. Tokdan zararlanishni ilk bor 1862-yilda qayd etishgan. Bunda 
inson tok o‘tuvchi simning ochiq joyiga tegib halok bo‘lgan. Shu 
sababli undan foydalanish uchun asboblarni tok manbalariga to‘g‘ri 
ulashni o‘rganib olishimiz kerak.
O‘rganishni sodda elektr zanjiri tuzishdan boshlaylik. Buning 
uchun tok manbai, elektr lampochkasi va uzib-ulagich olinadi. 
So‘ngra daftarga ularni bir-biriga ulash chizmasi chiziladi. Chizmada 
tok manbai, lampochka, uzib-ulagich va boshqa asboblar shartli 
belgilar bilan belgilanadi (95-rasm).

---

125
– uzib-ulagich; 
–elektr lampochkasi;
– ulovchi sim; 
– tok manbai.
95-rasm.
Bu chizmaga