Kegl cc pechat indd

44-MAVZU
ELEKTR TOKI HAQIDA TUSHUNCHA. 
TOK MANBALARI
Jismlarning elektrlanganligini «elektrometr» deb ataluvchi 
asbob yorda 
mida aniqlash mumkin (88-rasm). Elektrometrning 
yuqori qismiga metall shar o‘rnatilgan bo‘lib, unga metall sterjen 
mahkamlangan. Metall sterjenning ikkinchi uchiga aylana oladigan 
holda strelka o‘rnatilgan. Zaryadlangan tayoqchani metall sharga 
tekkizilsa, tayoqchadagi zaryadlar sharga, undan metall sterjenga va 
strelkaga o‘tadi. Sterjen va strelka bir xil ishorada zaryadlanganligidan 
ular bir-biridan itarilib qochadi va strelka ma’lum burchakka og‘adi.
88-rasm. 
89-rasm.
Shunday tajribani qilib ko‘raylik. Ikkita elektrometrni olib, ulardan 
birini zaryadlaylik. So‘ngra ularning sharlarini metall chizg‘ich 
orqali bir-biriga tekkizaylik. Shunda 2-elektrometr strelkasining ham 
ochilganligini ko‘ramiz. Demak, metall sterjen orqali 1-elektrometrdan 
2-elektrometrga zaryadlar oqib o‘tar ekan. Tajribani metall sterjen 
o‘rniga plastmassa sterjen qo‘yib takrorlaylik. 2-elektrometr strelkasi 
joyida qoladi. Demak, plastmassa sterjen orqali zaryadlar oqishi 
kuzatilmas ekan.

---

122
Tajribadan quyidagi muhim xulosani chiqaramiz.
Moddalar elektr o‘tkazish qobiliyatiga ko‘ra, 
o‘tkazgich-
larga 
va
 o‘tkazmaydiganlarga 
bo‘linadi. Barcha metallar, tuz va kislo-
talarning suvdagi eritmalari o‘tkazgichlarga kiradi. Elektr o‘tkaz-
maydigan modda va jismlarni 
dielektriklar 
deb ham ataladi. Dielektrik 
moddalarga chinni, rezina, plastmassa, havo, toza distillangan suv 
kiradi. Dielektrik moddalardan yasalgan jismlarga 
izolyatorlar 
deyiladi.
Elektr zaryadlarining bir tomonga tartibli harakatiga 
elektr toki
deyiladi.
Zaryadlangan zarralar bir tomonga harakatlana olishi uchun 
ular erkin harakatda bo‘lishi kerak. Yuqorida aytilganidek, 
atomning tashqi qobig‘ida joylashgan elektronlar qo‘shni atomlar 
ta’sirida atomlar oralig‘iga o‘tib