Kegl cc pechat indd

elektr zanjiri
deyiladi (96-rasm).
12 V
12 V
a) 
b)
96-rasm.
96-
a
rasmda tok manbai, elektr lampochkasi va uzib-ulagichdan 
iborat elektr chizma keltirilgan. 96-
b
rasmda ularning natural 
ko‘rinishi keltirilgan. Eslatib o‘tamiz, barcha elektr ulanishlar uzib-
ulagichning ochiq holatida bajariladi. Uzib-ulagich berk holatga 
o‘tkazilganda zanjirdan tok o‘tib lampochka yonadi.
Shunday qilib zanjirda elektr toki mavjud bo‘lishi uchun ikkita shart 
bajarilishi kerak:
Tok manbai bo‘lishi kerak;
Zanjir berk bo‘lishi kerak.
Zanjirdan o‘tayotgan tok kuchini maxsus asbob 
ampermetr
yordamida o‘lchanadi. Uning tashqi ko‘rinishi va ulanish chizmasi 
97-rasmda keltirilgan. Ampermetr zanjirga ketma-ket ulanadi.
Tok kuchining o‘lchov birligi sifatida bir 
amper
(1 A) qabul 
qilingan.
A
a) b)
97-rasm.

---

126
Odatda, tok manbaiga bir nechta iste’molchilar ulanishi mumkin. 
Bunda ular elektr zanjiriga parallel (98-
a
rasm) yoki ketma-ket (98-
b
rasm) ulanishi mumkin.
a)
b)
98-rasm.
 
1. Elektr zanjiri qanday chiziladi?
2. 10 V necha mV ga teng?
3. Voltmetr qanday kattalikni o‘lchaydi?
1. Kalkulyator, cho‘ntak fonari, o‘yinchoq to‘pponcha, bosh-
qariluvchi mashina va shu kabilarning batareyalarini olib 
ko‘ring va necha volt kuchlanish berishini daftaringizga 
yozing.
2. Batareya va ikkita lampochkani o‘tkazgichlar orqali 
avval ketma-ket so‘ngra parallel ulang. Har ikkala holda 
lampochkalarning yonishiga e’tibor bering. Sababini tushun-
tirishga harakat qiling.

---

127