Кбк: 60. 5(5Ў) 31 Санжар Юлдашев Социологик тадқиқот методологияси [матн] / С. Юлдашев. Т.: Тошкент ислом университети, 2018. 228 б. (575. 1) Кбк: 31

репре-
зентативлиги
(лотинча 
represento 
– 
“тақдим этаман”
) деб умумий 
йиғимнинг тавсифи танланган йиғимнинг асосий тавсифи билан 
тўлиқ мос келишига (ўша пропорция билан ёки ўша частота билан 
тақдим этилган) айтилади. Яъни танланган йиғимни тузаёт ганда 
унинг таркибига шундай ахборот манбаларини олиши керакки, 
уларнинг фикри умумий йиғим фикрига тенглашиши керак. Формула 
сифатида маълум қиладиган бўлсак, дала тадқиқотида доимо 
“n = N”
бўлиши лозим.
Демак, 
саралаш 
методикасининг 
репрезентативлигини 
таъминлаш учун қуйидаги қоидаларга риоя қилиниши керак: 
– 
биринчидан,
умумий йиғимнинг ҳар бир бирлиги танланган йи-
ғим таркибига тушиш учун тенг ҳуқуқли эҳтимолга эга бўлиши керак;

---

86
– 
иккинчидан,
умумий йиғим бирликларини бир ёқламали 
саралашдан қочиш керак;
– 
учинчидан,
саралаш имкон қадар ўхшаш, бир хил йиғимлардан 
амалга оширилиши керак. Бунда умумий ва танланган йиғимларнинг 
асосий хусусиятлари мутаносиб бўлиши талаб қилинади. Агар 
бундай мутаносиблик бўлмаса, катта фарқлар бор бўлса, танланган 
йиғим натижаларини умумий йиғим натижаларига ўтказиб бўлмайди. 
Агар танланган йиғим кўрсаткичлари билан умумий йиғимнинг 
кўрсаткичлари ўртасидаги фарқ 5 фоиздан кўп бўлса, тадқиқот 
ўтказиш мумкин эмас. Борди-ю, бу фарқ 5 фоиздан кам бўлса тадқиқот 
ўтказиш мумкин;
– 
тўртинчидан,
тадқиқот учун ажратилган умумий йиғим 
бирликларининг миқдори имкон қадар кўпроқ бўлиши керак. 
Айниқса, умумий йиғим билан танланган йиғим ўртасидаги фарқлар 
ва ҳар хиллик қанча кўп бўлса, кузатув бирликларини ҳам шунчалик 
кўп олиш керак. 
Саралаш тури ва методи
саралашни лойиҳалаштиришда 
тадқиқот натижаларининг репрезентативлигини олдиндан таъминлаш 
мақсадида танланади. Унда биринчи респондент ёки бошқа типдаги 
эмпирик ахборот манбаларини саралаш тури ва ундан кейин муайян 
саралаш туридаги қайси метод асосида саралаш тўғрисида қарор қабул 
қилинганлиги кўрсатилади. Яъни ҳар бир саралаш тури бир қанча 
саралаш методларини ўзига қамраб олади. Саралаш турлари иккита 
гуруҳга бўлинади: тасодифий ва нотасодифий саралаш турлари. Ушбу 
ҳар бир гуруҳнинг ўзига хос саралаш методлари мавжуд.