Кбк: 60. 5(5Ў) 31 Санжар Юлдашев Социологик тадқиқот методологияси [матн] / С. Юлдашев. Т.: Тошкент ислом университети, 2018. 228 б. (575. 1) Кбк: 31

биринчидан,
социологик тадқиқотнинг “мотори” ким?
Албатта респондентлар, яъни маҳаллий фуқаролар! Айнан ҳар бир 
давлат аҳолисининг ўзи ижтимоий кайфият ташувчиси саналади ва ўз-
ўзидан маълумки, фуқароларда ижтимоий кайфиятнинг шаклланиши, 
ўзгариб бориши ва рўёбга чиқиши ўзига хос этник қарашлар ва 
стереотиплардан келиб чиқади. Социологик тадқиқотга биз кўпроқ 
назарий эмас, балки амалий тус бермоқдамиз. Унинг натижаси, албат-
та, у ёки бу ижтимоий муаммони ҳал қилиш ёки нейтраллаштириш 
ёхуд енгиллаштиришга хизмат қилиши керак. Шундай экан, тадқиқот 
дастурининг тузилишини мавжуд шарт-шароит яратиб беради;
иккинчидан,
социологик тадқиқотда нима ўрганилади? 
Албатта, фақат ижтимоий муаммо. Тўғри, баъзи вақтларда айрим 
тадқиқотларда ўрганилаётган муаммоларда тўғридан-тўғри ижтимоий 
характерни кўриш қийин. Бироқ масалага чуқур ёндашилса ва ушбу 
муаммо фуқаронинг турмуш фаолиятига таъсир қилиниши эътиборга 
олинса, ўрганилаётган муаммонинг ижтимоий тусга эга эканлигини 
кўриш мумкин. Чунки ҳар бир шахс замонавий жамиятни ташкил 
қилувчи элемент ёки микросоциумдир. Ундаги мавжуд муаммо унинг 
ижтимоий кайфиятига ёки ижтимоий интеграция ҳолатига таъсир 
қилар экан, ўрганилаётган муаммонинг номланиши ёки шаклланишида 
ижтимоий тематика яққол кўринмасада, бироқ биз таҳлилчилар 
унинг юзага келишига оид узвий алоқалар ва оқибатларини эътиборга 
олиб “ижтимоий” деб топамиз. Ҳар бир жамиятда муаммоларни 
ижтимоий деб топиш учун ўша жамиятдаги ижтимоий инфратузилма 
ва ижтимоий стратификация эътиборга олинади. Шу сабабли ҳам, 
тадқиқот дастурининг тузилишини белгилашда бу ҳолат, албатта, 
таъсир кўрсатади.
Юқорида таъкидлаб ўтилган сабабларни яна давом эттириш 
мумкин. Бироқ социологик тадқиқот дастурини тузишда ягона 
ёндашувнинг йўқлиги тадқиқотчи-социологлар учун илмий 
асосланмаган равишда тадқиқот дастурини тузиш ҳуқуқини бермайди. 
Буни эсда тутишимиз лозим! Аҳолининг ижтимоий муаммосини 

---

49
ўрганиш осон иш эмас, шу сабабли тадқиқотчи ўзига кучли ишониб 
юбормаслиги ва энтузиазимга берилиб, асосий мақсаддан чиқиб 
кетмаслиги лозим. Шу сабабли, бир қанча хорижий ва ўзбек социолог 
олимларининг фикрларини унификациялаштирган ҳолда, бугунги 
кунда Ўзбекистонда социологик тадқиқот дастурини тузишда 
қуйидагича ёндашишни тавсия қиламиз:
1)