Кбк: 60. 5(5Ў) 31 Санжар Юлдашев Социологик тадқиқот методологияси [матн] / С. Юлдашев. Т.: Тошкент ислом университети, 2018. 228 б. (575. 1) Кбк: 31

2.1. Социологик тадқиқот дастури тушунчаси ва тузилиши
Социологик тадқиқот сўровномани тузишдан эмас, балки 
муаммони асослаш, мақсад ва гипотезалар ҳамда назарий моделни 
шакллантиришдан бошланади. Шундан сўнггина таҳлилчи 
воситаларни (кўп ҳолларда, восита сўровнома бўлади) ишлаб чиқишга, 
сўнг бирламчи маълумотларни тўплаш
 
ва унга ишлов беришга ўтади. 
Якуний босқичда эса назарий таҳлил амалга оширилади. Чунки 
маълумотларни тўғри, яъни илгари сурилган назария ва гипотезага 
мувофиқ ҳолда талқин қилиш ва тушунтириш лозим. Шундан 
сўнггина амалий тавсиялар ишлаб чиқилади.
Бугунги кунда 
эмпирик тадқиқот 
деганда маълумотларни 
маълум бир дастур асосида, илмий хулоса қоидаларидан фойдаланган 
ҳолда тўплаш тушунилади. Бунинг натижасида тадқиқотчи ҳақиқатни 
акс эттирувчи эмпирик ахборотга эга бўлади. Маълумот тўплашнинг 
технологияси (услубияти ва усуллари) 
«маълумотлар қандай қилиб 
олинди?» деган саволга жавоб беради, маълумотларнинг ўзи эса 
илмий изланишнинг маҳсули бўлиб, «тадқиқот давомида нималарга 
эришилди?» деган саволга жавоб беради. Эмпирик тадқиқотнинг 
стратегияси
тадқиқот дастури билан белгиланиб, унга тадқиқот 
предметининг назарий модели, тадқиқот объектининг эмпирик 
чизмаси, маълумот олишнинг усуллари ва услубияти, маълумотларни 
таҳлил ва талқин қилиш киради. 
Социолог ишининг барча босқичлари унинг умумий ҳужжати – 
социологик тадқиқот дастурида 
акс эттирилади
.
Дастур илмий тадқиқотнинг стратегик ҳужжатлари сирасига 
киради. Унинг мақсади – бўлажак тадбирнинг умумий чизмаси ёки 
режасини тақдим этиш, бутун тадқиқот концепциясини баён этиш. У 
муайян ҳодиса ёки жараённи ўрганишнинг методологик ёндашувлари 
ва услубий амалларини назарий жиҳатдан асослашга қаратилган.
Дастур социологик тадқиқотнинг асосий пойдеворидир. Унда 
тадқиқотчининг бутун ақл-заковати жам бўлади, унинг қобилияти, 
тадқиқот муаммоси, предмети ва объектини танлашда, саралаш ва 

---

47
воситаларни шакллантиришда, дала босқичини ташкил этишда, 
тўпланган маълумотларни таҳлил ва талқин қилишдаги малакаси акс 
этади. Тадқиқот айнан дастурдан бошланиши ёки бошланмаслигини 
айтиш мушкул. 
Дастур – 
бу тадқиқот стратегиясидаги бир босқичнинг 
якуни ва бошқа бир босқичнинг бошланишидир. Дастурга доимо 
ўзгартиш, қўшимча, аниқлик киритиб борилади.