Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

9.4.-rasm. Ijtimoiy risk turlari 
Ijtimoiy sohani o’rganishga qaratilgan tadqiqot ishlarida ijtimoiy himoyaning turli 
shakllarini vujudga kelishi va rivojlanishi «ijtimoiy risk» tushunchasini e’tirof 
etish bilan belgilanadi.
“Amerika Qo’shma Shtatlarida pensiyaga chiqqandan keyingi moliyaviy 
xavfsizlikni odatda uch oyoqli kursi deb nomlashadi: ijtimoiy ta’minot, ish 
beruvchilar tomonidan taqdim etiladigan pensiyalar, shuningdek, shaxsiy 
omonatlar, ya’ni ushbu uch manbaning birgalikdagi daromadi pensiyaga 
chiqishdagi moddiy xavfsizlikni ta’minlab berishi lozim bo’ladi. Hech 
бахтсиз ходиса, 
бевақт касаллик 
қарилик 
ишлаб чиқаришдаги жароҳат, 
касбий касаллик 
боқувчисини йўқотиш 
оналик ва болалик,
ишсизлик
инвестицион фаолиятда риск 
 
 
Ижтимоий 
риск 
турлари 

---

335 
bo’lmaganda pensiyaga chiqishda moddiy ta’minlangan ikki daraja mavjud. 
Pensiyaga chiqishda moliyaviy xavfsizlikning birinchi va asosiy darajasi 
daromadning yashash uchun zarur bo’lgan eng asosiy xarajatlar, ya’ni oziq-ovqat 
mahsulotlari, kiyim-kechak va yashash joyi uchun etarli bo’lishidir. Moliyaviy 
xavfsizlikning ikkinchi va yuqoriroq sur’ati, pensionerning pensiyaga chiqgunicha 
bo’lgan davr va pensiyaga chiqqandan keyingi davr daromadlari bilan 
taqqoslanganda daromad pensionerning hayot darajasi uchun etarli bo’lishini 
anglatadi. Ko’pchilik pensionerlar uchun ushbu yuqori sur’at nazariy kontsepsiya 
bo’lib qolmoqda. Kam daromadli shaxslar hayoti davomida pensiyani iqtisod qilish 
og’ir masalalardan biri hisoblanadi. Ular odatga ko’ra to’liq bo’lmagan ish kunida 
pensiya uchun foydani va’da bermaydigan mayda ish beruvchilar uchun ishlashi 
buni yanada yomonlashtiradi. Bu esa ularni pensiyaga chiqishida pensiya 
ta’minotining asosiy va ba’zida yagona daromad sifatida namoyon bo’lishiga olib 
keladi”
160
.
“Ish beruvchilar tomonidan taqdim qilinadigan moliyaviy xavfsizlikning yanada 
yuqoriroq bo’lgan ikkinchi darajasi hisoblanuvchi pensiyalar dasturi muhim 
ahamiyat kasb etadi. Ish beruvchilar ikki asosiy tarmoqqa, davlat va xususiy 
tarmoqga bo’linishi mumkin. Davlat tarmog’idagi ish beruvchilar ikki guruhga 
bo’linadi: (1) federal hukumat va (2) shatatlar hamda mahalliy hokimiyat organlari. 
Barcha davlat ish beruvchilarida ishlovchi shtat xodimlari va yirik hamda o’rta 
xususiy ish beruvchilarda ishlovchi ishchilar ish beruvchilar tomonidan taqdim 
qilinadigan pensiyalarni olishadi. Ish beruvchining qarashlariga ko’ra, pensiyalar 
ko’p hollarda keyingi muddatga mo’ljallangan bo’lsada, ishchi uchun 
kompensatsiya hisoblanadi. Shunday qilib pensiya ish beruvchilar uchun 
xodimlarni jalb etish va qo’nimliligini ta’minlash uchun asosiy kompensatsion 
paket hisoblanadi”
161
. 
Xorijiy mamlakatlarda pensiyalar miqdorini har bir ishchining mehnat hissasiga 
imkon qadar uzviy bog’lashga harakat qilindi va bu maqsadda pensiyalar hisoblash 
160
Jun Peng. State and Local Pension Fund Management. (Public Administration and Public Policy) 0 th Edition. 
USA: Publisher: Auerbach Publications (August 21, 2008). – P.2 
161
Jun Peng. State and Local Pension Fund Management. (Public Administration and Public Policy) 0 th Edition. 
USA: Publisher: Auerbach Publications (August 21, 2008). – P.2 

---

336 
tartibi o’zgartirildi. Pensiya tizimi asosiy ijtimoiy vazifani, ya’ni mehnat qilishga 
layoqatsizlik sababli yo’qotilgan daromad miqdorini maqbul darajagacha tiklash 
yo’li bilan muxtojlikni kamaytirish va qashshoqlikni oldini olish vazifasini 
bajaradi. Jamiyat a’zolarini ijtimoiy himoyalash va ijtimoiy sohalarni rivojlantirish 
uchun aniq maqsadni ko’zlab ishlab chiqilgan chora-tadbirlar va vositalarning 
butun tizimi ishlamoqda. Ana shu chora-tadbirlarni amalga oshirish bozor 
taraqqiyotining odat tusiga kirmagan xususiyati tufayli kelib chiqadigan 
muammolarni yo’qotishga yordam beradi. Shu bilan birga iqtisodiy islohotlarning 
chuqurlashuvi shart-sharoitida ijtimoiy siyosat aholida boqimandalik kayfiyatini 
engishga, bozor sharoitida zarur bo’ladigan tadbirkorlik imkoniyatlarini 
ko’rsatishga qaratiladi.