Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

 9.2. -jadval. 
Evropa Ittifoqining ayrim mamlakatlarida
pensiya sug’urtasini moliyalashtirish manbalari
147
. 

(foizda) 

 
Mamlakatlar 
 
Fuqorolarning 
pensiya
sug’urtasi 
badallari

Ish 
beruvchilarning
pensiya 
sug’urtasi
badallari
Davlatning 
pensiya
sug’urtasi 
fondidagi
ishtiroki

Belgiya 
7,5 

8,6 
Subventsiya 20 
foiz (yil 
xarajatlari 
miqdoridan)
Buyuk Britaniya 
5-9 
5-10,4 
Subventsiya
Germaniya 
9,35 
9,35 
Subventsiya
Italiya 
7,15 
17,06 
Subventsiya
Ispaniya 
4,8 
24 
Subventsiya
Frantsiya
6,6 
8,2 
- 
147
Tserkasevich L.V.Sovremennie tendentsii sotsialnoy politiki v stranax Evropeyskogocoyuza. SPb. 2012. - S.109. 

---

323 
Gretsiya 
4,75 
9,5 
Ish stajiga ega
bo’lmaganlar
xarajatlarini 
qoplash
O’zbekiston
7,0 
24,8 
- 
 
Jadval ma’lumotlarini tahlil etish asosida shuni ta’kidlash mumkinki, Evropa 
Ittifoqiga mamlakatlarning aksariyatida xodimlarning ish haqidan ajratmalar 
miqdori Respublikamizda qabul qilingan me’yorlardan bir muncha yuqori. 
Shuning bilan birga korxona va tashkilotlar tomonidan pensiya fondiga 
ajratiladigan mablag’lar miqdori sezilarli darajada quyi miqdorlarda o’rnatilgan. 
Bu esa korxona va tashkilotlarning katta miqdorlardagi mablag’larini qayta 
investitsiyalash imkoniyatlarini yaratadi. Davlat tomonidan pensiya to’lovlarini 
qoplash bo’yicha subventsiyalarning ajratilishi, aholining davlat ijtimoiy 
siyosatiga va moliyaviy muassasalarga bo’lgan ishonchini kuchaytiradi. Turli 
shakldagi moliyaviy tanazzullarning oldini oladi. Shu bilan birga mamlakat 
moliyaviy tizimining asosiy manbai bo’lgan korxona moliyasini shakllanishi va 
uning moliyaviy barqarorligini ta’minlaydi. 
 
Xorijiy davlatlar yaratilgan YaIM ning katta miqdorini pensiya xarajatlari uchun 
sarflashga majbur bo’lmoqda. Masalan, AQShda pensiya tizimi joriy etilgan 1935 
yili pensiya xarajatlari uchun mamlakatda yaratilgan YaIMnig 0,2 foizini sarflagan 
bo’lsa, hozirda, pensionerlar soni aholi umumiy sonining 10,0 foizini tashkil etgan 
holatda ularga sarflanayotgan xarajatlar hajmi YaIMning 6,0 foizini tashkil 
etmoqda. Italiyada pensionerlarga pensiya to’lash uchun YaIMning 14,0 foizi, 
Turkiyada esa 7,2 foizi sarflanmoqda. Natijada mamlakatda ishsizlar sonining 
ko’payishi, o’z navbatida ushbu fondlardan ishsizlarga beriluvchi nafaqalar va 
ularni qayta tayyorlashga sarflanuvchi xarajatlar miqdorining o’sishiga olib keladi. 
Demak, milliy iqtisodiyotda ishsizlar sonining ortib borishi bir tomondan, ijtimoiy 
sug’urta fondlari daromadlarini kamayishiga olib kelsa, ikkinchi tomondan, 

---

324 
ishsizlar uchun beriluvchi nafaqalar uchun xarajatlarni yanada o’sishiga olib 
keladi
. 
Davlat pensiya fondlari barqarorligini ta’minlash makroiqtisodiy nuqtai nazardan 
ham katta ahamiyatga ega bo’lib, bu borada AQShlik olim Jun Pengning quyidagi 
fikrlari muhimdir.
“Katta miqdordagi aktivlar boshqarilganligi tufayli pensiya badallari va 
investtsiyaning uzoq muddatli mohiyati va mablag’larining turli sohalarga 
yunaltirilganligi davlat moliyasiining boshqa bo’g’inlaridan ko’ra pensiya 
ta’minoti mablag’larini boshqarishda ko’proq risklarga uchraydi. Korxonaning 
nizomi, statutlar va siyosati pensiyada belgilangan maqsadlarga ko’ra faoliyat 
yuritayotganlarini foydalanish va nazorat mas’uliyatlarini barcha odamlar va 
korxonalar kafolatlashi uchun risk boshqaruvi va nazorat mexanizmi bo’lishini 
talab etadi. Tashkilotdagi xodimlar va tashqi professionallar tomonidan risk 
boshqariladi va nazorat mexanizmi amalga oshiriladi”
148
.
“Pensionerlar uchun moliyaviy xavfsizlik tarixining bir qismi, xususan, davlat 
va mahalliy hokimiyat organlarining o’z ishchi-xodimlari uchun taqdim etadigan 
pensiya imtiyozlari haqida so’z boradi. Kitobning davlat tarmog’idagi ishchi-
xodimlar uchun pensiyalarga qaratilganligiga qaramasdan, ushbu mamlakatdagi 
davlat va mahalliy hokimiyat organlarining pensiya ta’minoti bo’yicha va’dalari 
bilan bog’liq soliq to’lovchilar uchun ham muhim ahamiyat kasb etadi. «Ko’pgina 
omillar sababli mehnat faoliyatidan keyingi moliyaviy barqarorlikning 
keskinlashuvi, ommaviy axborot vositalari, jamoat fikri hamda milliy siyosatning 
kun tartibidagi masalasi bo’lib qoldi. Ushbu omillar o’z ichiga quyidagilarni oladi: 
–
kelgusida hozirgi yosh avlodning pensiyaga chiqishi; 
–
Amerika Qo’shma Shtatlari va butun dunyoda aholining bosqichma-
bosqich qarishi; 
148
Jun Peng. State and Local Pension Fund Management. (Public Administration and Public Policy) 0 th Edition. 
USA: Publisher: Auerbach Publications (August 21, 2008). – P. 99 

---

325 
–
ijtimoiy va tibbiy sug’urtaga oid milliy dasturlar uchun moliyaviy resurslar 
taqchilligining o’sishi; 
–
xususiy tarmoqdagi ishchi-xodimlar uchun an’anaviy pensiya ta’minotining 
yo’qolib borayottganligi; 
–
davlat tarmog’idagi ishchi-xodimlarni pensiyalar bilan ta’minlash 
qiymatining o’sishi; 
–
soglikni saklash xarajatlarining yuqori darajada o’sishi. 
Bu omillarning salbiy ta’siri shundaki, ya’ni hozirgi sharoitda yosh avlod 
uchun, pensionerlar hamda hozirda ishlovchi va pensiyaga chiquvchi shaxslarga 
nisbatan pensiyaga chiqishdagi moliyaviy barqarorlik noaniq bo’lib qolmoqda”
149
. 
«O’zbekistonda aholini pensiya ta’minoti borasida uzoq maqsadni ko’zlangan 
dastur asosida ishlar olib borilmoqda. Hozirgi davrda dunyoning ko’pgina iqtisodiy 
jihatdan rivojlangan mamlakatlaridagi milliy pensiya tizimlari moliyaviy jihatdan 
chuqur inqiroz holatiga tushib qolgan. U nafaqat ijtimoiy sohada, balki 
davlatlarning siyosiy-iqtisodiy asoslariga ham tahdid solayotgan xavfga aylandi