Касимова Гуляр Ахматовна

“рay-as-you-go” - “юриб турган экансан, тўла” 
деб ҳам аташади. Яъни кекса авлод вакилларининг пенсия таъминотини
мамлакатнинг иқтисодий фаол аҳолиси таъминлайди, деган маънони
беради. Фондлаштирилган тизимнинг мақсади ижтимоий адолатни
таъминлаш бўлса, тўлиқ фондлаштирилмаган тизимда фуқаро ўзи учун
келажакдаги пенсия манбаларига эга бўлади. Фуқаронинг ҳар
бир
ажратмаси аниқ бир банк ёки шу билан шуғулланувчи ташкилот
ҳисобрақамига келиб тушади ва йиллар давомида жамғариб борилади.
 
 

---

54 
1.4.2.-жадвал. 
Пенсия таъминотида фондлаштирилган(Pay-as-you-go) ва 
фондлаштирилмаган тизимини таққослаш
1
. 
№ 
Солиштириш 
мезонлари 
Фондлаштирилмаган 
тизими 
Фондлаштирилган
тизим 
1. 
Мақсади 
Ижтимоий адолатни 
таъминлаш 
Иқтисодий
самарага эришиш 
2. 
Демографик 
омил таъсири 
Тўғридан-тўғри 
функционал тарзда
таъсир этади. 
Таъсир даражаси
деярли йўқ, ҳар ким
ўзи учун ўзи 
жамғаради. 
3. 
Молиялаш 
тириш 
манбалари 
Жорий суғурта бадали
жорий пенсия тўлови
учун сарфланади 
Жорий суғурта
бадаллари шахсий 
ҳисобрақамларида 
суғурталанувчининг 
ўзи учун
жамғарилади 
«Мамлакатда ишсизлар сонининг кўпайиши ўз-ўзидан пенсия
фондларига тўланувчи суғурта бадалларининг камайишига олиб келди.
Глобал молиявий инқироз туфайли жаҳоннинг иқтисодий жиҳатдан 
ривожланган мамлакатларидан тортиб, ривожланиш йўлига эндигина
кириб бораётган давлатларда ҳам корхона ва ташкилотларининг бирин-
кетин инқирозга учраши натижасида ишсизлар сонининг кескин ўсиб
кетиши кузатилди. Пенсия олувчи пенсионерлар сони нисбатан ўсиб 
бораётган ҳозирги даврда, ушбу пенсия фондларига тўланувчи бадаллар
миқдорининг камайиб бориши, демографик омиллар туфайли бюджет
дефицитига учраган миллий пенсия фондларининг молиявий инқироз 
ҳолатларини янада чуқурлаштирди. Масалан, Францияда ишсизлар сони
дунё мамлакатларида глобал молиявий инқироз бошланишидан аввал
2008 йилда мамлакатдаги ишга лаёқатли аҳоли умумий сонига
нисбатан ўртача 7,8 фоизни ташкил этган бўлса, 2012 йилдан бошлаб
ушбу кўрсаткич ўртача 10,5 фоизни ташкил этди. Глобал молиявий 
1
Мирзамаҳмудов М.М. Мақсадли жамғармалардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш механизмини
такомиллаштириш. Монография. -Т.: «IQTISOD-MOLIYA». 2013. –Б13. 

---

55 
инқироз таъсири янада катта бўлган Греция, Испания каби давлатларда
ушбу кўрсаткич 26-28 фоизни ташкил этиб, уларни иқтисодий инқироз
жар ёқасига келтириб қўйди»
1
.
Давлат мажбурий пенсия фондларининг даромад манбаи бўлиб,
асосан ишчи ва хизматчилар иш ҳақидан тўланадиган ва уларни
ёллаган иш берувчилар томондан тўланадиган ижтимоий суғурта
бадаллари ҳисобланади. Бунинг оқибатида даромадлардан турли пенсия 
фондларига ижтимоий суғурта бадалларини тўловчи шахслар сони ва 
улар томонидан тўланувчи бадаллар миқдори кескин камайиб кетди.