Касимова Гуляр Ахматовна

1.4.Хорижий давлатларнинг пенсия таъминоти тизими 
«Ижтимоий таъминот - инсон фаолиятининг нормал шарт-
шароитларини таъминловчи меҳнат қилиш, соғлиқ ва табиат, атроф-
муҳитни муҳофаза қилиш, минимал иш ҳақи ва пенсиянинг энг кам
миқдори каби кафолатларни қамраб олади»
1
. Жаҳон тажрибаси шуни 
кўрсатадики, бозор иқтисодиёти тизими аҳолининг кам таъминланган, 
ногирон, қариб қолганларнинг турмуш даражасини яхшилаш ва 
пасайишини олдини олиш борасида доимий равишда иш олиб бориш ва 
пенсия тизимини ривожлантириш заруриятини вужудга келтирди. 
Пенсия тизими олдида учта муҳим мақсад туради: 
–
фуқароларни кексалик даврида камбағалликдан ҳимоялаш; 
–
меҳнат фаолиятининг тугаши билан пенсияга чиқиш олдидан 
тўланадиган ўртача иш ҳақи миқдорига мутаносиб тарзда белгиланган 
муайян миқдордаги кафолатланган даромадни таъминлаш; 
–
келажакда аҳолини турмуш даражасининг пасайишидан ҳимоялаш. 
“Пенсия” (лотин тилидаги 
“pension”
сўзидан олинган бўлиб, таржима 
қилинганда “тўлов” маъносини англатади)
сўзи эса биринчи марта XY 
асрнинг II ярмида Людовик XI даврида Париж Ҳисоб палатасининг 
ҳужжатларида қайд этилган. Ҳар йили Англия ҳазинабони ва арбоблари
учун тўлаб туриладиган тўловларни англатади. Пенсия дастурлари II 
жаҳон уруши даврида, яъни иш ҳақини музлатиб қўйиш сабабли
ишчиларнинг пенсия жамғармасига ажратма ажратиш қийинлашган пайтда
пайдо бўлди. XIX асрнинг охири ва XX асрнинг бошларини пенсия 
таъминоти тизими ривожланишининг биринчи босқичи дейиш мумкин. 
Дастлабки пенсия фондлари суғурта бадалларининг жамланмаси 
кўринишида шакллантирилди. Қуйидаги жадвалда пенсия таъминоти 
тизимининг ривожланиши кўрсатилган (1.4.1.-жадвал). 
 
1
Хаитов А., Зиядулаев М. Ўзбекистонда пенсия таъминоти ва хорижий тажрибаси. Ўқув қўлланма. –Т.: 
“Адолат”. 2009. –Б.108.