51
1.4.1.-жадвал.
Пенсия таъминоти тизимининг ривожланиши
1
.
Пенсия
таъминоти
Давр
Мамлакатлар
Жараён
Тақсимланувчи
пенсия тизими
1889
Пруссия
Канцлер Бисмарк томонидан
«Ягона давлат пенсия»си
жорий этилди
1891
Дания
Мақсадли, қашшоқларга
кўмаклашишга қаратилган
пенсия таъминоти жорий
қилинди
1889
Янги Зеландия
1908
Буюк
Британия
Ишчилар гуруҳ давлат
пенсия таъминоти билан
қамраб олинди
1910
Франция
1913
Швеция
1919
Италия
1919
Голландия
1924
Чили
1927
Канада
Зарурийлилик мезони
асосида давлат пенсия
тизими амалга татбиқ
қилинди
1935
АҚШ
«Федерал пенсия суғуртаси
тизими» акти имзоланди
1954
Япония
Барча соҳаларни давлат
пенсияси билан қамраб
олинди
Мамлакатда ишловчининг суғурта бадалларини тўлаш имконияти унинг бу
тизимда иштирок этишини таъминлаб берган. Шу
туфайли унда иштирок
этиш фақат ишлайдиган эркаклар ва уларнинг оила аъзолари билан
чегараланган. Шундай қилиб, пенсия олиш ҳуқуқи суғурталанган шахснинг
бадаллар тўлашининг аниқ шартлари билан узвий боғланган ҳолда
тизимнинг қамраб олиш соҳаси чекланган бўлиб, тўланадиган пенсия
1
Мамаджанов И.Т. Вектор развития пенсионных систем стран мира.
Пенсия таъминоти тизимини
ривожлантириш истиқболлари. Республика илмий-амалий анжуман материаллари тўплами. Тошкент.
2014 йил. 21 ноябрь. -Б.22.
52
миқдори юқори бўлмаган. Биринчи босқичнинг муҳим жиҳати, ўзаро ёрдам
ва фуқароларга тиббий хизмат кўрсатилиши бўлди.
Шу йўналишда тарихий қадам XIX асрнинг охирида қўйилди, Бисмарк
бошқараётган Германия ҳукумати саноатда ишловчилар учун мажбурий
ижтимоий суғурта тизимини амалиётга киритди. Бу тизим касаллик бўйича
(1883й), ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисалар рўй берган ҳолатларда
(1884й), ногиронлик ва қарилик (1889й) бўйича давлат таъминотини ўз
ичига олди (LAYG)
1
.
Европа Иттифоқи аъзолари томонидан 1989 йилда қабул қилинган
Европа Ижтимоий Хартияси муҳим аҳамиятга эга. Бу ҳужжатда
ишловчи
фуқаролар ҳамда ишламайдиган фуқароларнинг олишга ҳақли бўлган
ижтимоий ёрдам юзасидан асосий ҳуқуқлари тўғрисида меъёрлар акс
эттирилган. Хартияни имзолаган томонлар икки томонлама ва кўп
томонлама шартномаларни тузиш орқали ишчилар битта мамлакатдан
бошқасига миграция қилган тақдирда ҳар бир томон фуқаролари учун
ижтимоий таъминот соҳасида тенгликни таъминлаш мажбуриятини ўз
зиммасига олдилар.
Давлат пенсия ва нафақа таъминоти мажбурий давлат ижтимоий
суғурта бадалларини ҳисобидан аҳолининг ижтимоий заиф қатламларига
пулли тўловлар воситасида кўрсатиладиган ёрдамдир, бу ёрдам
уларнинг
зарур турмуш даражасини кафолатлайди. Бу тўловлар иш берувчилар ва
ишловчиларнинг суғурта бадаллари давлат томонидан ажратиладиган
дотациялар ҳисобидан молиялаштирилди.
Дастлабки тизим - бирдамлик,
жамоа суғурта тизими - субсидиялаш, шахсий суғурта тизими -
мутаносиблик тамойилларига асосланган.
Авлодлар бирдамлиги
тамойили, ёрдамни мухтожлик даражасига қараб, фуқаро тўлаган
1
Қаранг. Reichsgesetz betreffend die inyalidits und Alterssicherung yom 22.06.1889-(LAYG). Ногиронлик
ҳолатида ва қарилик бўйича таъминотга оид Рейх Қонуни. Қонунда агар ишчи ногирон бўлиб қолса ёки
қариса, пенсияга даъвогарлик қилиш ҳуқуқини бериш кўзда тутилган.
53
солиқлар ва суғурта бадаллари микдорини ҳисобга олмасдан
тақсимланишни кўзда тутади.
Бюджетдан ташқари мақсадли фондлар ҳукумат органлари қабул қилган
қонун доирасида ташкил этилади. Пенсия фондларида фуқаролар ва
хўжалик юритувчи субъектларнинг мажбурий ва ихтиёрий фонд бадаллари
йиғилади. Аксарият хорижий иқтисодчилар
томонидан миллий пенсия
тизими тақсимланувчи ва жамғариладиган пенсия тизимига ажратилади:
−
тақсимланувчи пенсия тизими (PAYG) – авлодларни бир-бирига
боғловчи ёш авлод жорий ажратмалари ҳисобига кекса авлодни пенсия
билан таъминловчи бирдамлик принципига асосланган пенсия дастури;
−
жамғариладиган пенсия тизими – пенсия даромадларини шахсий ҳисоб
рақамларда жамғарилиб пенсия ёшига етгунга қадар
инвестицион
даромадлар олишни кўзловчи пенсия дастури
.
Тадқиқотчи М.М.Мирзамаҳмудовнинг “Мақсадли жамғармалардан
фойдаланиш самарадорлигини ошириш механизмини такомиллаштириш”
номли монографиясида, пенсия фондлари давлатнинг
молиявий иштироки
асосида шаклланувчи, муайян фонд ташкил этган аҳоли тоифаларига
тўловларни амалга ошириш ва ижтимоий ҳимоялаш учун мўлжалланган
мустақил пул фондлари сифатида таъриф берилади. Унинг фикрича, пенсия
таъминотида фондлаштирилмаган ва фондлаштирилган тизимлар мавжуд.
Хорижий
давлатларда
Do'stlaringiz bilan baham: 
