Kasbiy pedagogika

Oliy t a ’lim p ed agogik asi 
u m u m i y p eda gogi ka fanining bir 
t ar mo g 'i sifatida peda gogi ka sohasida ilmiy tadqi qot larda ani ql angan 
va ifodalangan u m u m i y pedagogika qonuniyatlari va prinsiplariga 
asoslanadi.
Oliy t a ’lim pedagogikasi u m u m i y qonuni yat l ari ni q uvi dagi cha 
i fodalash mumki n:
- oliy t a ’lim muassasasidagi t a ’li m-tarbi yani ng xarakteri, m a z m u ­
ni. shakllari ijtimoiy t araqqi yotni ng har bir bosqi chi da shu j am i y a t - 
da mav j u d b o' l ga n ishlab chiqarish ehtiyoj lari bilan belgilanadi va 
davl at hujjatlarida ijtimoiy buyurt ma sifatida ifodalanadi;
- oliy t a ’l i mni ng maqsadi , m a z m u n i , s ha kl -us ul la r i ni ng birligi 
v a h. k.
P eda gogi ka fanida ani ql angan va q o ' l l a n i b k e l i n a y o t g a n t a ' limning 
quyi dagi u m u m i y prinsiplariga oliy t a ' l i m j ar a y o n i d a ha m amal 
qilinadi:
- o ' q u v dasturlari. darsliklardagi bilimlarni ongli o ' zlashti ri s h 
prinsipi;
- faoilik prinsipi, talabaning faoliyatiga tavanib o' q i ti sh prinsipi;
- oliy t a' li mni ng mazmuni . shakl-usullari t al abaning yosh 
xususi yat l ari ga mosligi;
- bilimlarni o' zlashti ri sh va mal akalarni egall as hda izchillik va 
tizimii 1 ikka rioya qilish;
- t a ’l i mni ng amal i yot va ishlab chiqarish bilan c ha mb ar ch as
b o g i i q l i g i ;
- ko' r sat mali l i k, za mo n a vi y axbor ot t exnologiyalari va texnik 
vositalaridan foydalanish prinsipi.
Oliy t a’lim pedagogikasi fani O' z bek i st onda «shaxs manfaati va 
t a' l im ustuvorligi» e ’t irof etilgan bir davrda barkamol shaxsning rivoj­
lantirish qonuniyatlari, talabalar shaxsini hayotga moslashtirishni shakl 
va usullari, mazmuni va prinsiplarini, psixik faoliyati qonuniyatlarini, 
uning r o ‘y berishi mexanizmlari va omillarini j a m u l j a m o ‘rganadi.
B u g u n oliy t a ’lim p e da gogi ka s i ni ng amal iy-na zar i y mu a m m o la r i n i
tadqiq qilish t exnol ogi k y onda s huv asosi da olib borilishi lozim,
30

---

chunki u t a ' l i m va tarbi yaning s ha x s ga samaraii t a ’si re t u v c h i omillari, 
qonuni vat l ari va mexani zml ar i ni q a mr a b oladi.
Ol i y t a' li m pedagogikasi fani predmet i j a m i y a t ehtiyoji va ri- 
voj lanayot gan shaxs qiziqishiga h a m o h a n g hol da tarbi yaviy j a r a yo n ni
qurish qonuni yat l ari ni o ’rganish va bu j ar a y onni a ma l g a oshirish 
hisoblanadi.
Oliy t a' l im pedagogikasi oliy t a ' l i m mu a ss as a si d a t arbiya j a r a ­
yo ni ni ng peda g ogi k qonuniyatlarini. oliy t a ' l i m d a bilimlarni, k o ‘- 
n i k ma va malakalarni egallash, bu j ar a yo n l a r d a sodir b o' l a di g a n in- 
di vi dual -ps i xologi k tafovutlarni, tal abalarda faol. ijodiy va mustaqil 
t afakkurini tarkib topishini. t a' li m- t ar b i ya ta'siri bilan talabalar 
tarbiyasi va psi xi kasi da sodir b o' l ad i g a n o' zgari shl arni o ‘rganadi. 
S huni ngde k. o ' q u v materiallarini. tal abalarga m o s kelishi, t a ’ lim 
usullarini p eda gogi k va di dakt i k j i ha t da n samaradorligi, darslik va 
o ' q u v dasturlari, k o ‘rgazmali mat eriall ari ga q o 'y i l g a n talablar, o ' q i ­
tuvchi va uni ng p eda gogi k faoliyat usullarini. o' qi tuv chi va talabalar 
orasidagi munos abat l ar ni o ' r ga n i s h ham oliy t a ’lim pe da gogi ka si ni ng 
muammolari di r.
Taiabani shaxs sifatida shakllantirish. tarbiyalash. t arbiya vos i ta­
lari, usullari oliy m akt ab pedagogikasi faniga tegishli bo' l sa, ta­
laba shaxsi psi xi kasi ning shakllanishi. rivojlanishi xususiyatlari, 
qonunivatlari oliy m akt ab psi xologiyasi faniga taalluqlidir. Talaba 
shaxsi ni ng psi xi k rivojlanish xususiyatlarini bi l may turib, ularning 
qal bi ga y o 'l topish, uni bilimli va yet uk mut axas si s h a m d a komil 
inson qilib t arbiyalash j u d a qiyin. Ta' li m va tarbiya t alaba shaxsi y 
t araqqi voti da birga amal qiladi. s huni ngdek. unga t a ’lim-tarbiya 
beruvchi shaxs m u h i m aha mi y a t kasb etadi.
Zero, t a ’lim va t arbiya j ar a y on i n in g q a nda y tashkii qilinishi ham 
shularga bog*liqdir.
Oliy t a' li m pedagogikasi t al aba shaxsini t a' l im- t ar b i ya j ar a y o n i d a
o ‘rga n ar e kan, uni ng o ' r g a n i s h o b y e k t i o ‘spi ri nl ikyoshi , y a ’ni t alabalik 
davri ( 1 7 - 2 2 - 2 5 voshni o ' z ichiga oladi) bo' l i b, ped ag og t a ’sirida 
t a ’lim-tarbiya j ar a y oni m a q s a d g a muvofiq ravishda uyushtiriladi.

---

Oliy t a ’lim pedagogikasi o ' z izlanishlarida t araqqi yotni ng u m u m i y
qonuni yat l ari ga (qarama-qarshi l i k, integratsiya, plastiklik, y a ’ni 
egiluvchanlik), u mu m i y peda gogi ka va psi xol ogiya h a m d a oliy t a ’lim 
peda gogi ka s i da pedagogi k- ps i xol ogi k jarayonlar, holatlar. psixik 
xususi yat l arga xos boMgan tajriba natijalariga asoslanadi.
Ol i y t a' li m pe da gogi ka si ni ng maqsadi va nazariy vazifalari q uy i ­
dagi lardan iborat:
- j a h o n pe da gogi ka fani h a m d a fan-texnika yangiliklarini oliy 
t a ' li m j ar a yoni ga tatbiq etish bilan t a' l i m-t arbi ya j ara yoni ni yana da 
t akomiliashtirish va talaba shaxsini faollashtirishning pedagogik- 
psixol ogik asoslarini ishlab chiqish;
- talaba shaxsi ni ng aql-idroki va f e ’l-atvoriga, shaxs sifatida 
s hakl l ant i ri shga ta'sir etuvchi omillarni o ‘rganish;
- t a ’lim-tarbiya j ar a y o ni d a talaba shaxsi ni ng aqliy qobi 1 iyatlari, 
k o ' n i k m a va malakalari. m a ’naviy, axloqiy, hissiv va irodaviy 
sifatlarini shakl lantirishning shart-sharoitlarini aniqlash;
- o ‘z - o ‘zini t arbi yalashning pe da gogi k- ps i xol ogi k asoslarini 
aniqlash;
- must aqi l t a' li m olishning p e da gogi k masalalarini va usullarini 
ishlab chiqish;
- y a gon a ped a go g ik j a r a yo n ni tashkil etish va t a ’lim ma z mu ni ni
tanlash;
- fanlardan talabalarni o' zlashti ri shi ni ng sifat darajasini diag- 
nostika qilish usullarini ishlab chiqish va h. k.