Kasbiy pedagogika

Dual ta’lim tizimining quyidagi qator ustunliklari mavjud:
- o 'q is h ja ra y o n ig a k o rx o n a la r ja l b qilin g a n lig id an ijtimoiy 
h am korlik y o 'lg a q o 'y ilg a n lig i sababli kuchli siyosiy aloqadorlik 
usulini paydo b o 'lis h ig a olib keladi;
- x a l q x o 'ja lig in in g d a v la t tuzilm asi, shun in g d ek , n o d a v la tx u s u s iy
tadbirkorlik nuqtai n azaridan ham foydali m o liy a v iy usul hisoblanadi.
- xalq x o 'ja lig in in g rivojlanishida za ru r b o ‘Igan o 'r t a p o g 'o n a d a
m alakali kadrlarning bandlik darajasi yuqori b o 'la d i.
Ayni paytda, dual ta ’lim usuli kainchiliklardan xoli emas:
- t a ’lim m u ass asa ia rid a tahsil oluv ch ilarg a k as b -h u n a r sirlari 
nisbatan tor ixtisoslik d o irasida - o 'q itilg a n lig i uch u n j a m i y a t d a va 
x o ‘jalik la rd a ishlash uchun k eng im koniyat y a ratilm ay d i;
- birgina y o 'n a lis h d a m a la k a oshirilgani sababli ular y aqin ikkin- 
chi bir y o 'n a lis h g a m o sla sh u v m ex an iz m i che k la n g an ;
- k a s b - h u n a r ta'limini am alga oshirish o 'z i g a x o s berk xarakterga ega;
- tor m utax assislik berilganligi m u tax assis sh a x sn in g tashabbus- 
korligi va erkinligi ch e g a ra la n g a n boMadi;
223

---

- 
taklif qilinayotgan o 'q u v m uassasalarini ishlab chiqarish kor- 
xonalarining sm eta xarajatlariga b o g ‘liqligi uchun k o ‘p sondagi 
tinglovchilar m alaka oshirishdan foydalana olm aydi.
1-jadvaldan k o 'rin ib turibdiki. dual tizim da k asb -h u n a r taMimini 
am alga oshirishda o ‘quv m uassasasi v a zavod bir p a ytning o ‘zida 
shartnom a tuzadi. S h artn o m ag a asosan, o ‘quvchi bevosita reja asosida 
haftada 3-4 kun zavodda real ishlab chiqarish sharoitda amaliyotni 
o 'tavdi.
Ikkinchi tom ondan. m a k tab d a ayni shu tanlagan k asbiga doir fa n ­
lar bilan bir qatorda m ajb u riy fanlarni o ‘quv dasturlar asosida bilim 
yurtida o ;qib nazariy va am aliy bilim larga ega bo'ladilar.
Ishlab chiqarish bilan o 'q u v yurtlarining ham korligi b o 'la ja k
kichik mutaxassisni ish joyi bilan t a ’m inla shga im k o n iy a t yaratadi. 
Odatda, kasb-hunarning turiga. m urak k a b lig ig a b o g 'li q holda o 'q is h
m uddati 2 -3 ,5 yilni tashkil qiladi.
O 'q is h tam o m b o 'lg a n d a n keyin o 'q u v c h i bitiruv im tihoni topshi- 
radi. Bitiruv im tihonida m aktab o'q itu v ch ilari bilan birgalikda kor- 
xona vakillari ishtirok etadilar.
Bu esa. bitiruvchining bilim, k o 'n ik m a va m alakalari haqida kor- 
x o n a vakiliga aniq x ulosa qilish im koninini beradi.
Ayni paytda bitiruvchining imtihoni yaxshi baholanishi u n g a kor- 
xo n ad a o 'z o'rnini topishga omil boMadi.
K asbiy faoliyatiga ega b o 'lish uchun tanlangan k asblar y o ‘na- 
lishlari 2-jadvalda keltirilgan. U nda n k o 'rin a d ik i, o 'q u v c h i quyi po- 
g 'o n a o 'q is h turi gim naziyalarni tugatsa, oliy gim n a z iy a la r orqali 
universitet talabasi va un d an keyin esa. yuqori m alakali ishlarga jo y - 
lashishi m um kin.
Agar gimnaziyaning oliy pog'onasidan keyin institutlarda o ‘qisa, 
malakali ish joyiga ega bo'ladi. Institutdan keyin yana o ‘qishni davorn 
ettirsa, yuqori malakali mutaxassis bo'lish imkoniyatiga ham ega boMadi.
M alakali m utaxassis b o 'lish uchun institutni tam o m qilish shart 
em as. Bu y o 'l d a m aktabni tam o m la g ach . kasb g a tayyorlovchi o ‘qish 
kurslarini dual tizim d a kasbiy o 'q itish n i, s o ‘ngra texn ik u m n i ta m o m - 
lab o 'z m aqsadiga erishishi m um kin.
224

---

M ak ta b n i biror sabab bilan ta m o m la y o lm asa h a m kasbga tayyor- 
lovchi o ‘qish kurslari. dual tizim d a kasbiy o ‘qitish bosqichlari orqali 
m alakali m u tax assis b o 'l a oladi.
Yoshlar, agar, m aktabni tugatgach, o 'q is h n i dav o m ettirm asa, ma- 
laka talab qilm a y d ig a n ishga jo y l a s h a olishi m um kin.
Y uqorida keltirilgan fikr-m ulohazalardan sh unday x u lo s a g a kelish 
m u m k in k i. ag a r h ar bir fuqaro uzlu k siz ra vishda o ‘z m alakasini oshi- 
rishga intilsa, m alakali m utaxassis b o ‘la oladi, aks h o ld a u n in g tur- 
m u sh tarzi ham past b o 'ladi.
Shu o 'r i n d a bizning m a m la k a tim iz d a t a ’lim islohoti " K a d rla r t a y ­
yorlash milliy dasturi” da k o 'rsa tilg a n uzluksiz t a ’lim da q o 'y i lg a n a s o ­
siy m a q s a d yosh larim iz o 'r ta u m u m iy t a ’lim un d an keyin a k a d e m ik
litsey va k asb -h u n ar kollejlarini tam o m la sh i m ajburiy ekanligini alo- 
hida t a ’kidlash zarur.
H a r bir fuqaro o ‘qish d a v o m id a m a 'l u m ixtisoslikka ega boMishi, 
y a ’ni k asb -h u n a r sohibi b o 'lis h i, albatta, m e h n a t bozoridagi ra q o b at 
asosida o ' z o 'r n in i topishi, bu esa, ayni p ay td a b u ning ijtim oiy hi- 
m o y alash om ili b o 'lad i.
K a s b - h u n a r kollejlarida o 'q is h d a v o m id a kasbiy m alak a la rg a 
ega b o 'lish . t a ’lim m u assasa la rin in g kichik korxonalar, h issad o r ja -
m iyatlari, za v o d va fabrikalar, fe rm er x o 'ja lik la ri bilan h a m k o rlik d a
b o 'lish i bizn in g t a ’lim islohotlarim izda h am xalqaro tajribalar nati- 
jalari c h u q u r o 'rg an ilg a n lig in i k o ‘rsatadi.
Shuni q ayd qilish lozimki, hozir m av ju d yangi turdagi k a sb -h u n a r 
kollejlariga O lm o n iy a tajribalari q o 'lla n ilm a y a p ti (2-jadval). B izga 
m a ’lumki, k asb -h u n a r kolleji bitiruvchilari ichki va tashqi m e h n a t 
bozorida o 'z o 'r n in i topishi uning bilim, k o ‘n ik m a va m alak a la ri ish 
b eru v ch ilar talabini qond irish d a dual o 'q u v tizimini t a ’lim j a r a y o n i d a
jo riy qilish im koniyatlari m avjud.
Yangi turdagi t a ’lim m uassasalari k as b -h u n a r kollejlarida tajriba 
sinov tariqa sida dual tizimni o 'q u v ja ra y o n ig a q o ‘llana borilsa 
m aq s a d g a m uvofiq b o 'l a r edi.
225

---