Kasbiy pedagogika

16-BOB. K ASB TA’LIMI DUAL TIZIM I
Tayanch iboralar: mehnat bozori, kasbiy ma/aka, korxonadagi ta 'Urn, dual
ta 'lim tizimi, ijtimoiy hamkorlik, tor ixtisoslik, mustaqil о 'quv niaydonlari, shtatli
ishchi o'rinlari, texnologikjarayon, ishlab chiqarish amaliyotini, ishlab chiqarish
mos/ashuvchanligi.
16.1. Kasb-hunar ta ’iniini bevosita ishlab chiqarish
jarayonlari bilan bog‘Iash
Jah o n d a sodir b o ‘layotgan o 'z g a ris h la rn in g ijobiy tom o n la rin i 
h isobga olib hayotga tatbiq qilish bizning ochiq siyosatim izdir. Bu 
borada ham k o rlik n in g o 'rn i m u h im . K a d rlar tay y o rla sh d a eng avvalo, 
s o ’nggi paytlarda bizning h a yotim iz ga kirib kelay o tg a n m eh n at 
bozori talablari tushunchasini hisobga olish m u h im o ‘ringa ega.
M eh n a t bozori xalq x o 'ja lig in in g turli sohalari uch u n m alakali 
kadrlarni talab qiladi. U nda oddiy m utaxassisdan, to yirik tashkilotchi 
rahbarlargacha barchasi uch u n talab o 'z i egallab turgan lavo zim ig a 
m os m ala k a g a ega b o ‘lishi hisoblanadi. K a sb iy m ala k a g a ega b o i i s h
esa. resp u b lik am izd a o 'r t a maxsus. k a s b - h u n a r t a ' limi, oliy ta 'li m . oliy 
ta 'lim d a n keyingi t a 'lim va m alak a oshirish orqali a m a lg a oshiriladi. 
M a m la k a tim iz m ustaqilligi fu q a ro larim izg a o 'z in i n g m alakasini 
oshirishga, faqatgina, re spublikam iz h u d u d id a em as. balki ja h o n n in g
barcha jo y la rid a g i t a 'lim m u assasalarida xalqaro h a m k o rlik orqali 
erishish im koniyatini yaratib berdi. Biz bu borada O lm o n iy a ta 'lim
m uassasalari tajribasi haqida to 'x ta lm o q c h im iz .
O lm o n iy a d a y o sh lar ikki turdagi k asb -h u n arg a tay yorlanadi. Ak- 
sariyat y o sh lar o 'z la ri tanlagan kasb -h u n ar tayyorgarligini qish- 
loq x o ’ja lik yoki sanoat tashkilotlarida, savdo-sotiq sohalarida, 
bosh q arm a la rd a, sogMiqni saqlash m u assasalarida, a d v o k a tu ra idora- 
larida. d ev o n x o n a la rd a yoki j a m o a t xizm ati j o y la rid a oladi. Ayni 
paytda o 'q is h d a v o m id a o 'q u v c h il a r k a sb -h u n a r m a k ta b la rig a q atnab 
nazariy bilim ga ega b o 'lad i.
221

---

G erm an iy ad a k asb-hunar t a ’limining dual tizimini quyidagi 
j a d v a ld a a ifodalash m um kin:
1-jadval.
Q ator ixtisosliklar, m asalan, s o g ‘liqni saqlash yoki ijtim oiy so- 
halarda o ‘qish faqat bitta m a k ta b d a olib boriladi (m axsus t a ’lim 
m u assas a sid a yoki m ax su s kasb -h u n ar m aktablarida). Bu m aktab 
k a s b - h u n a r o ‘qitish deb ataladi. Hozirgi paytda y o s h la r orasida 
ofis (idora) xodim i ixtisosligi b o 'y i c h a o 'q itila d ig a n k asb -h u n ar 
m a k ta b la rid a o ‘qish ishtiyoqi kuchli b o 'lib . ularda tanlov asosida 
am a lg a oshiriladi.
Ayni paytda, m etallarga ishlov berish, qurilish va m eh m o n x o n a , 
re storan xizm ati sohalari b o ‘yicha o 'q is h uchun o 'r in l a r bem alol.
222

---

Shuni qayd qilish lozim ki, barcha kasb-hunarli y o sh la r d a v r talabiga 
k o ‘ra o 'z bilim m alakalarini d oim iy oshirib borishlari zarur.
G e rm an iy a R e sp u b lik a sid a aksariyat y o s h la r deyarli tengqurlar- 
ning l o 'rtd a n uch qism i ishlab chiqarish k a s b - h u n a r t a ’limini o 'ta y d i- 
lar. U la r o 'z la r i tanlagan kasb-hunarlarini k o r x o n a s h a r o i t ig a m a k s i m a l
yaqinlashtirilgan sharoitda «dual tizim » asosida egallaydilar:
- o ‘qitish jara y o n i b evosita a m aliyot bilan b irgalikda olib boriladi. 
U nda ta'lim n in g , tax m in an , 4 0 % g a y aqin n azariy bilim berilsa, 
6 0 % d a n z i y o d ro g 'i b evosita ishlab chiqarish k o rxona la ri yoki qishloq 
x o 'ja lik bilan b o g 'liq sohalarida olib boriladi;
- o 'q is h ja ra y o n in i tashkii qilishda tahsil o lu v c h ila rn in g kasbiy 
m alaka olishga b o 'l g a n talab va ehtiyojlari ja d a l s u r ’atda am alg a 
oshiriladi;
- o 'q is h bevosita ishlab chiqarish bilan birgalikda am alg a 
oshiriIganligi sababli m o liyalashtirish m e x a n iz m i yengillashadi;