Kasbiy pedagogika

2-jadvaI.
16.2. Ta’limni ishlab chiqarish orqali amalga
oshirish shakli turlari
0 ‘quvchilar ishlab chiqarish t a ’limini ko rx o n a la rd a guruh ustasi- 
ning rahbarligida o'tadilar.
O 'q itish n i tashkii qilishning eng k o 'p tarqalgan shakllari quyi- 
dagilardir:
226

---

- guruhlarni k o rx o n a yoki tashkilot ajratgan m ustaqil o ’quv m ay- 
donlarida o 'q itish ;
- o ’quvchilarni alo h id a-aio h id a ja m o a la r g a b o ‘lib, ishlab chiqarish 
guruhlarida o 'q itis h ;
- o ’quvchilarni m alakali ishchilar ja m o a la ri tark ib id a o ‘qitish;
- o 'q u v c h ila r n i m u ra k k a b m ash in a va m e x a n iz m la rg a x iz m a t 
k o ‘rsatish b o ’yich a individual ish o ’rinlarida o ‘qitish;
- korx o n a n in g shtatli ishchi o ‘rinlarida ishlab ch iqarish am aliyotini 
o ‘tish.
G uruh o 'q u v ishini tashkil qilishning u yoki bu shakli q a to r shart- 
larda:
- o 'q u v c h ila r o ’rg a n ay o tg an kasb va m u taxassisliklardagi ishchi- 
larning m ehnatlarini tashkil qilish shakllari;
- texnologik ja r a y o n n in g tashkil qilinishi.
G uruhni m ustaqil o ’quv m ay d o n larid a o ’qitish, o 'q u v c h il a r ba- 
ja ra y o tg a n topshiriqlar bir xil b o ’lganda o ’quv m a s h g ’ulotlarini ti- 
zimli tarzda o 4 i s h uch u n en g qulay sharoitlar yaratadi v a o ‘quv us- 
tasiga darsdan ishlab ch iq arish ta'lim in i tashkil q ilishning eng m ah- 
suldor shakli sifatida fo y d a la n ish im konini beradi. S h u n in g uchun 
o ’qitishning b unday turi v a kasb xarakteri yoki k o rx o n a la rd ag i m eh- 
natni tashkil qilish sharoitlari im kon bergan v aqtda q o ’llanadi.
K o ’pgina k o rx ona la rdagi ayrim sexlar yoki m a y d o n la r m a ’lum 
turdagi m ahsulotlarni ch iq a rish d a m utaxassislashtirilganligi tufayli 
o ’quv m aydonlarini k o rx o n a n in g bir necha sexlaridan ajratishga 
erishish kerak va b u n d ay hollarda o ’quvchilarni bir m a y d o n d a n ik- 
kinchisiga k o ’chirib o 'q itish n i m axsus reja asosida o ‘tkazish lozim. 
A g a r bir ishlab chiqarish m a y d o n id a guruhni q o ’shib o ’qitish m u m k in
b o ’lmasa, b unday hollarda o ’quvchilarni aloh id a-aio h id a ja m o a l a r g a
bo"lib o'qitiladi. Usta o ’quv guruhini alohida j a m o a la r g a ajratadi va 
har bir j a m o a m ustaqil o ’qu v -ish lab chiqarish t o p s h irig ‘ini bajaradi.
O ’quvchilarning o ’quv ja m o a la rid a g i ishlari b ev o sita ishlab 
chiqarish t a ’limi ustasining rahbarligi ostida o ’tadi. 0 ‘ta m u ra k k a b
227

---

va ja v o bgarlikni talab qiluvchi ishlarni bajarishda o 'q u v c h ila r ja - 
m o alariga yuqori malakali ishchilar biriktiriladi. Ishning ja m o a li 
shakli eng m ahsuldor hisoblanadi. O 'q u v c h ila r ja m o a s i g a m a ’lum 
ishlab chiqarish rejasi beriladi va shu orqali ularda o 'z ishlariga. j a -
m o a g a xizm at k o 'rsa tay o tg an ishlab chiqarish m a y d o n in in g ishiga j a ­
v obgarlikni his etishni tarbiyalash uchun zam in yaratiladi.
0 ‘qitishning ja m o a v i y shakli o 'q u v c h ila rn i t o g ‘ sanoati va qurilish 
k asblariga tavyorlashda. m e h a n ik a -y ig ‘uv ishlari chilangarlari h am d a 
sanoat jihozlarini t a ’m irlovchi chilangarlam i, elektr ustalari va bosh- 
qa kasbdagi kishilarni tavyorlashda keng q o 'llaniladi.
Jam oalarni to 'ld iris h d a usta har bar o 'q u v c h in in g jis m o n iy rivoj- 
langanligiga individual qobiliyati. tayyorgarligi va m alakasini naz arda 
tutishi kerak.
O 'q u v c h ila rn i m alakali ishchilar ja m o a s i tarkibida o 'q itis h ish­
lab chiqarish sharoitlariga ham da o 'q u v c h ila rn i j a m o a la r g a taqsim - 
lab o 'q itis h m um kin b o 'lm a g a n yoki m aq sa d g a m uvofiq b o 'l m a g a n
hollarda, m asalan, m u rak k a b ag regatlar va m ashinalarga xizm at 
k o 'r sa tis h (elektrovoz, m ashina m ashinisti) kasblariga o 'rg a tish d a , 
k im y o v iy ishlab chiqarish apparatchilari, t o g ’ jinslarini erituvchi ish- 
c h ilarning yordam chilarini va bashqalarni ta vyorla shda q o 'llan ad i.
O 'q u v c h ila rn i m alakali ishchilar ja m o a la ri tarkibida o 'q itis h d a
o 'q u v yurtining ustasi o 'q u v c h ila rn in g faoliyatlarini alohida sinch- 
kovlik bilan nazorat qiladi va sex rahbarlaridan faqat aniq belgilangan 
ishlarni bajarishlarini, ishlar belgilangan izchillikda berilishini h a m ­
da o 'q itis h n in g tushunarliligi va qurbi yetarliligi kabi didaktik prin- 
siplarning buzilm asligini talab qiladi.
O 'q u v c h ila rn i individual ish o 'r in la r id a o 'q itish o 'q u v c h il a r a lo ­
hida m ashina, stanok, m exanizm , ap parat va shu kabilarga xizm at k o ' r ­
satish uchun biriktirib q o 'y ilg a n d a am alga oshiriladi. O 'q itis h n in g bu 
shaklida o 'q u v ustasi o 'z o 'q u v c h ila rin in g ishini m u n ta z a m kuzatib 
turadi, instruktajlar uyushtiradi va kerakli y orda m ni beradi.
Shtatli ish o 'rinlarida gi ishlab chiqarish am aliyoti o 'q itish n in g
oxirgi oylarida o 'tkaz ila di. Topshiriqlarni bajarish uchun o 'q u v c h ila r-
228

---

ga yangi texnika bilan jih o zlan g an yoki eng i lg 'o r texno lo g iy a 
ham da m u rak k a b lig i va tipikligi jih a tid a n m u a y y a n m u taxassislikka 
m uvofiq keluvchi xilm a-xil ishlar bilan t a ’m in la n g a n ag reg atlar 
ajratiladi. Shtatli ishchi o 'r n id a ishlovchi o 'q u v c h il a r n i n g m ehnat 
sharoitlari korx o n a d ag i m alakali ishchilarning m e h n a t sharoitiaridan 
farq qilm asligi kerak. Shtatli ish o 'r n id a g i ishlab chiqarish am aliyoti 
o 'q u v c h ila r n i k o rx o n a g a m alakali ishchi b o ‘lib o ‘tishida za ru r b o 'l- 
gan zavod tartiblariga odatlantiradi, tajriba bilan qurollantiradi.
O ’qitishning bu d avrida usta ishlab ch iqarishning talab qilinadigan 
m e ’yorlarini o 'q u v c h ila r tom onidan o'z la sh tirilish in i tizimli tarzda 
nazorat qilishi, ularga y o ‘l-y o ‘riqlar berishi, bu n d a ulardagi tashabbus 
va ijodga intilishini har to m o n la m a o'stirish i, o ‘q u v ch ilar qiynalib 
qolganlarida ularga y o rd a m k o 'rsa tishi kerak.