Kasbiy pedagogika

K orxonalarda o ‘qitishga tayyorlash.
O 'q u v c h ila r n in g korxonalarda ishlab ch iqarish ta 'lim in i m u v af- 
faqiyatli o 'ta sh la r i uchun korxonalarda o ‘quv d a sturlariga m uvofiq 
ishlab chiqarish v a nazariy jih a td a n tayy o rla sh ishlari o'tk a z ila d i. 
B u n d a n tashqari, o 'q u v c h ilarn i. albatta, korx o n a d ag i v o n g 'i n g a qar- 
shi tadbirlar, x avfsiz lik texnikasi va m e h n a tn i m u h o fa z a qilish qoida- 
lari bilan tanishtirish lozim.
Ishlab c h iq arish d a o 'q itis h b o s hlanishida bir o y oldin o 'q u v y u r­
ti k o rx o n a bilan ishlab chiqarishda o 'q itis h g a yu b o rilay o tg an o ' q u v ­
c h ilarning m iqdorini (K asblar b o 'y ic h a ) an iqlab har bir o 'q u v c h i 
o 'q u v dasturi h a m d a ishchining m alak a d arajasig a m uvofiq keluvchi 
m a la k a ta v sifn o m a si talabiarida nazarda tutilgan barcha m ustaqil 
ishlarni bajarishni o 'rg an is h i uchun ishlab ch iqarish ta 'lim in i o 't k a ­
zish rejasini belgilaydi.
O 'q u v c h ila r n i n g ishlab chiqarish ta 'lim in i tashkil etish uchun 
k o rx o n a q u yidagi m ajburiyatlarni o ‘z z im m a sig a oladi:
-
o 'q u v c h il a r g a haq to 'la n a d ig a n ish o 'rin la ri beradi (o 'q itish si­
fatini osh irish d a m aq s a d g a muvofiq deb topilsa). m ustaqil o 'q u v
231

---

m aydonlari va ishlab chiqarish obyektlarini ajratadi, o 'q u v c h ila r n i 
dasturlar talablariga m uvofiq keluvchi ishlab chiqarish ishlari bilan 
t a ’minlaydi;
- o 'q u v c h ila rn in g m eh n at qilishlari uchun sharoitlarni yaratadi, 
o 'rg a n a y o tg a n kasbi va m utaxassisliklariga aloqasi b o 'l g a n texnika 
v a jih o z la rd a n foydalanishga ruxsat beradi;
- ish topshiriqlarini (ishda bekor turib qolishlarga y o 'l q o 'y m a s l i k
uchun o 'q u v c h ila rn in g ishlab chiqarish topshiriqlarini) o ' z vaqtida 
bajarishlari uchun kerak b o 'la d ig a n materiallar, yarim fabrikantlar. 
te xnikaviy hujjatl. jihozlar, asbob va m o slam alar bilan t a ’minlaydi, 
o 'q u v c h ila r n in g yanti texnika va m ehnat unum dorligi usullarini 
egallashlari uchun sharoit yaratadi;
- o 'q u v c h ila r g a y o 'l - y o 'r i q berish va texnologik ja ra y o n ia rd a
rahbarlikni tashkii qiladi, shuningdek, kerakii o 'q u v yurti o ’quv 
ustalariga ishlab chiqarish am aliyotini o 'tk a z is h la rid a y o rd a m berish 
u c h u n y u q o r i,m a la k a li ishchi va m u h a n d is-te x n ik x o d im la rn i ajratadi;
- o 'q u v c h ila rn in g bajargan ishlarini qabul qilish, h iso b g a olish 
va texnikaviy nazoratni m a z k u r ishlab chiqarishda qabul qilingan 
tartibda uyushtiradi;
- o 'q u v c h ila r g a o 'q itis h d a v o m id a ishlab chiqarish hisobidan 
m axsus ish kiyimi, m ax su s poyabzal, shaxsiy h im o y a vositalari, 
o 'rg a n ila y o tg a n kasb va m utaxassislik ishchiiari uchun belgilangan 
tartibda ayrim im tiyozlar beradi;
- o 'q u v yurtining o 'q u v c h i v a o ’quv ustalariga m eh n atn i m u h o fa z a
qilish h a m d a ishlab-chiqarish sanitariyasining talablariga j a v o b bera­
digan ishlab chiqarish-m aishiy, binolarini ajratadi;
- ishlab chiqarish t a ’limi o 'q u v ustalariga v aqtincha foydalanish 
uchun (o 'q u v c h ila rg a ishlab chiqarish t a ’limini berish d avrida ) m a x ­
sus ish kiyimi, m axsus poyabzal va shaxsiy him oya vositalari beriladi.
X avfsizlik texnikasi m uhandisi yoki uning vazfasini bajaruvchi 
shaxs o 'q u v c h ilarn i tex n ik a xavfsizligi qoidalari va y o n g 'i n g a qarshi 
tadbirlar bilan tanishtiradi. O 'q u v c h ila r ish boshlashlaridan oldin sex.
232

---

m a y d o n m a ’m uriyati m a ’ium ish o 'r n i d a o 'q u v c h il a r bilan (alohida- 
aiohida. jamoa. guruh shaklida) tegishli su hbatlar c 'tk a z a d i. Ishlab 
chiqarish ta 'lim in i qayd qilish ju rn alid a, suhbat o 'tk a z ilg a n sana, 
uning m avzusi va u n d a ishtirok etgan o 'q u v c h ila r n in g ism-shariflari 
y o zib qo'y ilad i.
Z a ru r hollarda k o rx o n a yoki tashkilot o 'q u v c h ila rn i ish jo y i g a olib 
kelish va ishdan olib borib q o 'v is h n i o 'z hisobidan (yoki o ' z tran sp o rt 
vositalari bilan) t a ’m inlaydi.
O 'q u v c h ila rg a o 'q u v dasturi talablarida nazarda tutilgan kerakli 
m alaka ni egallashlarida k o rx o n a m a ’m uriyati tegishii yordarn berishi 
m uhim dir. B uning uchun o 'q u v ustasi katta usta bilan b irgalikda 
k o rx o n a rahbarlari v a ishlab chiqarish m a s ’uiarini k as b g a oid x arak - 
teristika (m ala ka tav sifn o m asi) v a o 'q u v dasturlari m a z m u n i bilan 
tanishtirishi lozim. A n a shular asosida ish o'rin lari tanlanadi va jo y -
lashtirish belgilab chiqiladi.
Ishlab chiqarish am aliyotini t o 'g 'r i tashkil qilish o 'q u v ishlarini 
tashkil qilishning qanday shakllari tatbiq qiiinishi m u m k in lig in i aniq- 
lash uchun o 'q u v yurtlarinng rahbarlari va o 'q u v ustalari quvidagi 
q o 'lla n ish la ri m u m k in :
- k o rxonadagi ishlab c h iqarish ja ra y o n in id a q o 'lla n ila y o tg a n m eh- 
natni tashkil qilish shakllarini o 'rg an ish la ri;
- ishlab chiqarish t a ’limini qaysi sex yoki m a y d o n la r d a tashkil 
qilinsa y a xshiroq b o 'lis h in i aniqlash, ishlab chiqarish t a ’limi das- 
turini rejali tarzida o 'rg a n ish , y u k s a k tex n o lo g iy a va m e h n a tn in g
usullarini egallashlariga im kon beruvchi ishlarining bajarilishiga 
erishishlari;
- o 'q u v c h ila r n i har bir ish o 'r n i d a o 'q u v dasturlari talablariga m u ­
vofiq keluvchi ishlab chiqarish ishlari bilan t a ’m inlashlari;
- k o rxona da har bir guruh o 'q u v c h ila r i uchun o 'q itish n i tashkil 
qilish shakllarini aniqlashlari kerak.
Ish o'rin larin i tanlashda ishlab chiqarish ta 'lim i ustasi b arch a ish 
o 'rin la rin in g iloji boricha sexda kom p lek s tarzda jo y la s h g a n b o ‘-
233

---

lishini. o 'q u v c h ila r ish lash lari uchun kerak b o 'l g a n ji h o z la r tutash 
mutaxassisliklari b o 'y ic h a bajaradigan turli ishlarning xarakteriga 
muvofiq kelishini. h am d a ishlarning asta-sekin m urak k a b lash tirish g a 
im kon berishni nazorat qilib boradi. U chastka va ish o'r in larid a g i 
texnologik jara y o n lar ishlab chiqarish te x n o logiyasining hozirgi 
zainon talablariga j a v o b berishi. ishlarning hajm i guruhdagi barcha 
o 'q u v c h ilarn i band qilishi kerak. 0 ‘quvchilar uchun m o 'lja lla n g a n
ish o 'rinlari xavfsizlik texnikasi talablarga j a v o b berishi kerak.
Ish o'rinlarini tanlab b o 'lg ac h , o 'q u v ustasi o 'q u v c h ila r n i bir ish 
o 'rn id a n ikkinchisiga k o 'c h irish rejasini har bir o 'q u v c h i hozirgi 
z a m o n texnikasini egallashi. o 'z m utaxassisligi b o 'y i c h a eng xa- 
rakterli b o 'lg a n ishlarni am aldagi m e 'y o r la rg a m uvofiq bajarishni 
bilib oliishini nazarda tutgan holda ishlab chiqadi. Rejani tuzishda 
ayrim o'q u v c h ilarn i b o 's h qolgan ish turlari bilan k o 'p r o q band qilish 
zarurligini hisobga olish kerak.
Shundan s o ‘ng, o 'q u v ustasi o 'q u v c h ila r ja m o alarin i t o ‘Idiradi va 
rejaga asoslanib, o'q u v c h ilarn i bir m a y d o n (ish o 'r n i) d a n boshqasiga 
k o 'c h irad i. 0 ‘quvchilarni bir ish o 'rn id a n b oshqasiga k o 'c h irish
rejasini o 'q u v ustasi oldindan sex ustalari bilan kelishib oladi va uni 
tasdiqlash uchun sex b o s h lig 'ig a tavsiya qiladi.
0 ‘quvchilar ja m o alarin i to'ldirish vaqtida j a m o a la r n in g kuchini 
deyarli tenglashtirishga harakat qilish lozim. Bu har bir ja m o a n in g
y a xshiroq o 'q u v -is h la b chiqarish m uvaffaqiyatlariga erishishlariga 
im kon beradi yoki o ‘z navbatida tarbiyaviy ishlarni o ‘tkazishda, 
turli xil m usobaqala r tashkil qilish va unga yakun y a sa sh d a m uhim
ah a m iy a tg a egadir.
O 'quvc hila rni ishlab chiqarish ta'lim i uchun korxonalarga k o ‘- 
chirish. o ‘quvchilarni ishlab chiqarish sharoitlarida o 'q itis h g a o ‘tka- 
zish - kasbga tayyorlashda eng m uhim bosqichidir. Buni malakali 
ishchining mustaqil ishi m uqaddim asi desa b o ‘ladi. O 'q u v c h ila r­
ning sex rahbarlari, ishlab chiqarish ilg'orlari, o 'q u v yurtlarini ilgari 
bitirib chiqqanlar. taniqli kishilar va boshqalar bilan uchrashuvlar 
tashkil qilish m aqsadga muvofiqdir. Sex boshlig'i va ishlab chiqarish
234

---

ilg'oriari k o rx o n a n in g ajoyib a n ’analarini gapirib berishlari h am d a 
o 'q u v c h ilarn i bu a n ’analarni davom ettirishga d a 'v a t etishlari m um kin.
O 'q u v c h ila rn i ish o ‘rinlariga taqsim la sh d an oldin k o rx o n a n in g
xavfsizlik texnikasi b o 'y ic h a injencri, m ay d o n ustasi bilan birgalikda 
ularni ishlash n in g xavfsiz usullari. k o rx o n a n in g y o n g 'i n g a qarshi 
texnikasi bilan tanishtiradilar.
O 'q u v c h ila r ishlab chiqarish ta 'lim i d avrida bajargan ishlari uchun 
korxona, qurilish, tashkilot o 'q u v yurtiga j o riy ishbay asosidagi 
narxlarda yoki m a z k u r k o rx o n a d a (tashkilotda) q o 'lla n ila d ig a n vaq- 
tincha oylik tarifida m e h n a tg a m ukofotli, rag^batlantirish tizim ini va 
ish haqiga koeffitsientlar q o 's h ish n i q o 'lla g a n holda pul sum m asini 
o ‘tkazadi. H ar o yda. ish haqi to 'la s h uch u n belgilangan m u ddatda, 
ushbu s u m m a o 'q u v yurtining jo riy hisobiga o 4 k az ila d i.
O ’q u vchilarni ishbay ish bilan t a ’m inlash kerak. bu m e h n a t unum - 
dorligini o sh irish g a sezilarli darajada ta 'sir qiladi. A g a r o ’quvchilar 
k o rx o n a avbi bilan ishsiz turib qolsalar, ularga k orxona ishchilariga 
ishsiz turib q o lg an larid a t o 'la n a d ig a n tartibda haq t o i a n a d i . A g a r 
o 'q u v c h il a r k o rx o n a aybi bilan tizimli tarzda ishsiz turib qolsalar, 
o 'q u v yurti k o rxona ni bundan x a b a rd o r qilib, o^quvchilarda ishlab 
chiqarish t a ’limini o 'tash lari uchun b oshqa k o rx o n a g a y o 'lla s h g a
haqlidir.