Kasbiy pedagogika

Biomexanik usullar 
- bu ish harakatining fazoviy vaq t va kuch 
param etrlarini o ‘rganishdir: ularning m u k am m allik darajasi, ish- 
chining asbob. dastgoh va hokazolar bilan o 'z a ro kuch t a ’siri, asbob 
va q o 'l harakatining kinem atikasi va boshqalar aniqlanadi.
Tarixiy ilk biom exanik usuliga tsiklogram m a kiradi. Tsiklogram m a 
harakat elementlarining ketma-ketligi va o 'z aro bog'liqligini o 'z id a
aks ettiradi. Tsiklogramma usullarida asboblarga, q o 'l yoki oyoqlarga 
elektrik lam pochkalar biriktiriladi. Ishchi jarayoni fotoapparat bilan 
suratga olinadi. Fotoplastinkada lam pochka tasvirining yo ru g ' nuqtalar 
ko'rinishida qolgan izi. mos ravishdagi harakat trayektoriyasini 
beradi. Olingan trayektoriyaning tahlili harakatning tezligi, tezlanishi, 
yo'nalishi va boshqa tashkil etuvchilam i aniqlash imkonini beradi.
Psixologik usullar o 'q u v va m ehnat faoliyati jara y o n i natijasida 
inson organizm i turli organlarning funksional holatini o 'rg a n is h
uchun qo'llan ilad i. B ulardan elektrom iografiya, elektrokardiografiya, 
elektroderm ografiya usullari keng qo'llaniladi.
Elektromiografiya 
- harakatlanuvchi m uskullar elektrik po- 
tensialini yozish. Istalgan muskul harakati bosh m iyadan elektrik 
impuls k o 'rin ish id a uzatiladigan ta ’sirlar natijasida ishlaydi. M us- 
kullarning elektrik faolligi uning qisqarish kuchini aniqlaydi. M us- 
kullarning elektrik potensiali m axsus elektrodlar y o rd a m id a ku- 
chaytirgichga, o 'z id a n - o 'z i y o zg ich g a uzatiladi va u y erda m iog- 
ra m m a - elektrik signallarning q o g 'o z d a yozilishi qayd qilinadi.
Elektrokardiografiya - y u ra k tom irlarining elektrik potensiallarini 
qayd qilishdir. Yurak tomirlari ham m u sh ak lar kabi bosh m iy ad an
keluvchi elektrik signallar ta'siri ostida qisqaradi. Ularni qayd qilish 
elektrokardiografiya deb aytiladi.
E lektroderm ografiya - term ing elektrik p o te n sia lin i q a y d qilish. 
Inson ta n a s i d a n ter o q ib ch iq ish i ham m i y a n in g e le k trik sig n a lla ri 
t a 's iri o s tid a a m a l g a o sh ad i. E l e k t r o d e r m o g r a m m a b irin c h i n av- 
b a td a in s o n n in g ish j a r a y o n i d a g i e m o t s i o n a l holati k o 'rsa tk ic h i 
hisoblanadi.
180

---

M a rk a z iy asab tizim ining funksional holatini aniqlash uslubi 
o ’quv m e h n a t faoliyatining talaba organizm i holatiga t a ’sirini 
o ’rganish uch u n q o 'llan ilad i, m asaian, d iqqat darajasi, ish ja ra y o n id a
to liqishning rivojlanishi, m ashqlar t a ’siri ostida m ark a ziy asab 
tizim ida sodir b o 'la d ig a n siljishlar va hokazo.
K o 'p in c h a shartli reaksiyalar usuli q o ’llaniladi, y a 'n i talabalarga 
nurli, tovushli yoki b o sh q a xildagi signallar uzatiladi. U n g a j a v o b
tariqasida talaba u n ch a m urakkab b o 'l m a g a n q a n d a y d ir holatini 
a m a lg a oshirishi kerak, m asaian, t u g m a c h a g a bosish. Bu harakatni 
bajarish vaqti va xarakteri b o ’yicha u sh b u vaz iy a td a talaba m arkaziy 
asab tizim in in g holati va turli m e z o n la r t a ’siri ostida undagi o 'z g a -
rishlarni aniqlash m um kin.