Kasbiy pedagogika

Kasb-hunar ta ’limini tashkil qilish vositalari.
Hozirgi pavtda t a ’lim-tarbiya tizim ida o 'q itu v c h in in g tahsil 
oluvchilar bilan jo nli m u loqot va m unosabati m u h im aha m iy a tg a 
ega b o 'lg a n lig ig a qaram ay, u yagona axborot m anbai b o 'l a olm as-

---

ligi hayotiy haqiqat. S h u n in g uchun h am ta ’lim -tarbiya ishini oson- 
lashtiradigan va sam arad o rlig in i oshirish omili sifatida turli xil 
t a ’lim vositalaridan keng foydalaniladi. A na shunday om illard an biri 
o 'q itish n in g te xnikaviy vositalaridir.
O 'q itis h n in g texnik vositalari deganda, t a ’lim-tarbiya j a r a y o n i ish- 
tirokchilarining h a m k o rlik faoliyatini t a ’m inlab, un in g s a m a ra d o rli­
gini oshirish, t a ’m in la s h m a q s a d id a foydalaniladigan qurilm alar 
tizim i tushuniladi.
B archa o 'q itis h n in g te x n ik vositalarini. shartli ravishda, uch asosiy 
g uruhga b o 'lis h m u m k in .
1. A udiovizual v o sitalar (k inoproyeksiya, d iap ro y e k siy a va epipro- 
yeksiyalar, ovoz y o zib olish, televideniya, radio);
2. Jihozlar, uskuna va asboblar;
3. Dasturli (k o m p y u terli) t a ’lim vositalari.
0 ‘qitishning texnik vositalarid an t a ’lim-tarbiya ja r a y o n in in g ta s ­
hkil etuvchi k o m p o n en tlari bilan uzviy b o g 'liq lik va m u nosabatla- 
rini h isobga olgan h olda foydalanish zarur. Aks holda m a s h g 'u l o t
sam arasini u m u m a n y o 'q q a ch iqarish ham m u m k in . M a s h g ‘ulotda 
o ’qitishning texnik v o sita la rid a n foydalanish yo rd a m c h i x arakterga 
ega boMib, ularni tanlash, ishlatish vaqti va joy i d arsn in g u m u m iy
rejasida m aqsadlarga m uvofiq ra v ish d a belgilanadi.
O 'q u v xonalarini o 'q i t i s h n in g texnik vositalari bilan jih o z la s h d a
quyidagi te x n ik a v iy -p e d a g o g ik talablar q o ‘yiladi:
1. O 'q u v xonalarini o 'q itis h n in g texnik vositalari bilan ji h o z la s h d a
o 'q u v j a ra y o n id a ulard a n m a jm u a v iy tarzda foydalanishni hisobga 
olish zarur;
2. O 'q u v xon asin in g istalgan jo y id a n yaxshi k o 'r is h va eshitish 
im koniyatining m avjudligi;
3. O 'q u v x o n a sid a sh o vqin, yoritilganlik. n am lik va shu k abilar 
m e 'y o r ig a e 'tib o r qilish;
4. Oddiy, arzon, xavfsiz, uzoq m uddat b uzilm ay ishlashni t a '- 
m inlash;
T a ’lim-tarbiya ishida te x n ik vositalardan foydalanish, avvalo, d i­
daktik prinsiplarga amal qilishni k o 'z d a t u ta d i . M asalan, k o 'r sa tm a lilik
prinsipinireal obyekt bilan m a v h u m ta sa v v u m in g birligini ifodalaydi.

---

Real obyekt yoki uning tasvirini k o 'ris h (idrok etish) inson uch u n
uni bilishning dastlabki va eng oddiy akti hisoblanadi, aniq tasavvur- 
lar va m av h u m tushunchalar hosil qilish uchun asos vazifasini o ‘taydi.
T a ’lim-tarbiya ishida k o 'rsa tm a lilik tam oyiliga am al qilish zaru- 
riyati insonning fikrlash hususiyatidan kelib chiqadi. Insonning fikr- 
lash hususiyati m a ’lum dan m av h u m tom on rivojlanadi. T u s h u n c h a
va m a v h u m q o n un-qoidala r aniq kuzatishlarga asoslansa, u larning 
m o h iy at m azm uni ancha oson va tez shakllanadi. Inson tafa k k u rin in g
rivojlanishi uning yos'niga, hayotiy tajribasi kabilarga b o g ‘liq boMib, 
ta 'lim -ta rb iy a ja ra y o n id a hisobga olinishi, aniq dalillar va obrazlar- 
dan ajralib qolm asligini talab etadi.
Tasviriy k o ‘rsatm alardan quyidagi hollarda foydalaniladi:
- o ‘rganiladigan obyekt ju d a katta yoki kichik boMganda:
- o ‘rganiladigan obyektni bevosita k o ‘rish m um k in emas:
- tushuncha va xulosalarni reja tarzda ifodalash m um k in boMganda:
- m u rak k a b obyektlarni soddalashtirish yoki ishlash tartibini 
k o ‘rsatish zarur boMganda:
- obyektning eng xarakterli zam on va m akondagi holatini qayd 
etish va k o ‘rsatishda v a shu kabilarda.
K o ‘rsatmali qoMlanmalarga quyidagi talablar q o'yiladi:
- barcha talabalarga yaxshi k o ‘rinadigan darajada katta boMishi;
- o 'q u v xonasining istalgan jo y id a n bem alol o ‘qilishi;
- m u h im detallar va yozuv larn in g b oshqa diqqatni o ‘ziga tortuvchi 
ra ng bilan alohida b o ‘yalishi;
- tasvirlar imkon q adar obyektning asl rangiga m os boMishi;
- tasvirlarning estetik did bilan tasm iylashtiri 1 ishi;
- m a tnning haddan tashqari k o ‘p boMmasligi;
- tasvirlangan obyektlarning tabiiy vaziyatda k o ‘rsatilishi;
- m assh tab g a rioya qilishi;
- arzon, qulay, uzoq vaqt o 'z holatida saqlanishi va shu kabilar.
Shu o ‘rinda k o 'rg a z m a li qoMlanmadan foydalanish m aq sad boM-
m ay, balki natijaga erishish vositasi ekanligini unutm aslik zarur.
K o ‘rgazmali qoMlanmalardan foydalanishda o ‘quv materialining 
mazm uni va vaqtini hisobga olish zarur. M a sh g ‘ulotda ko'rgazmali
184

---

qo'llanm alardan haddan tashqari k o 'p ham foydalanish yaxshi natija ber- 
maydi. N am oyish qilinayotgan materiallami idrok etish jarayonida tah­
sii oluvchilar sezgi organlarining (ko‘rish, eshitish, hidlash, t a ’m bilish) 
k o ‘proq jalb etish zarur. O'q ituvchining so'zi bilan ko'rgazm alilikning 
uyg'unligi katta ahamiyatga ega. Ko'rgazm ali qo'llanm adan foydalan- 
ganda beriladigan izoh shundan iboratki, tahsii oluvchilar diqqat- 
e ’tiborini asosiy materiallarga qaratilishini ko'z da tutadi.
U sh b u vositalardan f o y d a la n ish d a ularni m uay y an m aqsad, m a x s u s 
soha va usullarga m os holda tanlash m uhim o 'r in tutadi. E n g m u h im i 
shundaki, am aliy o t o 'q itu v c h is i o 'q u v va k o 'rg a z m a li v o sita la m i 
ishlata olishni v a ulardan m aq sa d g a muvofiq va oqilo n a tarzda 
fo vdalanishni bilishi kerak. Texnik vositalardan fo y d a la n ila y o tg a n d a
y u z a g a keladigan te x n ik m u a m m o la rn i hal q ilao lad ig an boMishi lozim. 
M asalan: tikuv m ashinasi ishida sodir b o 'la d ig a n nuqsonlarni b a r ta ra f 
eta bilishi, asosiy sozlanishlarni bajarishi va m ashinani ishchi holatiga 
keltira olish kerak, y a ’ni o ' z kasbiy sohasining m o h ir ustasi b o 'l i s h
tltb etiladi. A m a liy o t o 'q itu v c h is i o 'z kasbiy sohasi u c h u n q a n d a y
materiallar, qan d a y y a n g ilik ia r borligiga, shuningdek, qaysi m a x s u s 
sohalarda uning o 'z i y a n g ilik ia r qila olishi m um k in lig i y u za sid a n
u m u m iy tu s h u n c h a g a ega b o 'lish i lozim. K o 'p in c h a o 'q i tu v c h i la r
doska tasvirlari, flipchart tasvirlari va proyektor slaydlari kabi vizual 
vositalarni o 'z la ri ishlab chiqadilar.