Касбий педагогика. Касбий психологияси шахсда касбга доир билим, кўникма

Германияда касбий таълимнинг тузилмаси 
1-босқич
: Касбий таълимга тайѐргарликнинг биринчи йили (назарий билимлар 
берилиб, ушбу касбга йўналтирилади).
2-босқич
: Ўқувчилар назарий ва амалий оиладош касблар билан ҳам танишиб 
борадилар (тугатилганидан сўнг, биринчи синов олинади). 
3-босқич
: Мутахассислаштириш жараѐни бўлиб, у имтиҳон билан тугалланади. Бу
тизимда таълим олувчилар назарий ва амалий билимларга ҳамда касблар ҳақида 
тушунчага эга бўлишлари керак.
Францияда мактабни битиргач, коллежларда ўқитиш тизими ҳукмронлик 
қилади. Бу эса ўз навбатида эрта касб эгаллашдан асраб қолади. Францияда бошланғич 
таълим асосан 11 ѐшгача бўлиб, кейин ўқувчи коллежда таълим олади
2
. Ундан кейинги 
таълимни ўқувчи умумтаълим ѐки техник лицейларда давом эттиришади. Бугунги кунда
техник лицейлар техник билимларни бериб, у асосида бакалавр унвонини олиш
мумкин. Ўқув муассасининг ихтисослигига қараб, бакалаврлар француз тилини,
социология асосларини, математика, табиий фанлар ва технология фанларини яхши 
эгаллайдилар. Технология йўналишидаги бакалаврлар чет тилларини, компьютер ва 
тижорат билимларига эга бўладилар, барча бакалаврлар олий ўқув юртларида таълим 
олиш ҳуқуқига эгадирлар. Малакали ишчи-ходимларни тайѐрлашда давлат ва хусусий
лицейлар фаолият кўрсатиб, уларнинг ҳаммаси давлат назорати остида бўлади. Касбий 
таълимга ўқиш жараѐнини Таълим вазирлиги ишлаб чиқиб, уни моддий таъмирлаш
жавобгарлиги давлат зиммасидадир. Умумий касбий таълимда ўқитиш жараѐни 
Францияда бепулдир. 
Тарбия жаравонининг моҳияти шу жараён учун характерли бўлган ва муайян 
қонуниватларда намоён бўладиган ички алоқа ва муносаҳатлами акс эттиради. Ҳозирги 
замон педагогикасида тарбия тарбиячининг тарбияланувчи шахсига оддий таъсир 
кўрсатиши эмас. балки тарбиячилар ва тарбияланувчиларнинг аниқ бир мақсадга 
қаратилган. бир-бири билан ҳамкорликда қиладиган муносабатлари ва ўзаро таъсир 
кўрсатиши эканлиги алоҳида таъкидланади. 
Тарбия жараёнида кишининг турли қобиҳятлари ривожланади. ғоявий, ахлоқий, 
иродавий. эстетик хислатлари шаклланади. табиятга. жамиватга илмив қарашлар тизими 
таркиб топади. жисмоний куч - қуwатлари мустаҳкамланади. 
Бола катталарнинг тажрибаларини суст (тайвор) ҳолда эмас. балки фаол равишда ў 
злаштиради: бу ўзлаштиришда унинг онгли ҳаракати, тиришқоқлиги катта аҳамиятга эга 
бўлади. Тарбияланувчилар муайян даражада актив фаолият кўрсатмасалар тажриба ва 
2
“PEDAGOGY HANDBOOK” for teaching in local language NCDC 2015

---

16 
билимни ўзлаштира олмайдилар. Боланинг ёши улғайгарасаибуфолликфcтаакўпроқ 
мустақил хусуш атларга эга бўлиб боради; тарбияланувчилар ўзларида дунвоқарашни 
таркиб топтиришга. ўз-ўзини такомиллаштириш, табиат. жамият ва турмушда учрайдиган 
ҳодисаларни тушунишга ҳамда идрок этилган нарсаларга танқидий муносабатда бўлиҳга 
кўника борадилар. 
Тарбива қоидаси - педагог таТим ва тарбия жараёнини яхшҳоқ ташкил этиш 
мақсадида фойдаланадиган бошланғич ҳолат. раҳбарлик асосидир. Тарбия қоидалари 
ўқитувчи, тарбиячиларга вўл-йўриқ кўрсатувчи қоидалар ҳисобланади. янги кишини 
шакллантириш вазифалари билан белгиланади. Тарбива қоидалари Шарқ ва Марказив 
Осиё файласуф- донишмандларининг фикрлари ва миллив педагогика эришган 
ютуқларга асосланади. Тарбия қоидалари мустақил характерга эга бўИиб, тарбиянинг 
ўзига хос хусусиятларини ва қонуниватларини акс эттиради. Тарбиявив жараёнда бу 
қоидаларга амал қилиш унинг самарасини оширади, вахши натижаларга олиб келади. 
Тарбия мазмуни, ташкил этилиши, усуллари ва уларга қўйиладиган талаблар шу 
қоидаларда ўз ифодасини топади. 
Тарбиявив жараённи вахшилаш, уни давр талабига жавоб берадиган ҳолга 
келтириш учун деярли барча қоидалами. усулларни. ғоялами қайтадан кўриб чиқишимиз. 
бола шахсига эътибоми қаратишимиз, йиллар давомида тўпланган ижобив тажрибадан 
унимли фойдаланишимиз зарур. 
Тарбия қоидаларига қувидагилами киритиш мумкин: тарбиянинг малум мақсадга 
қаратилганлиги. тарбиянинг инсонпарварлик ва демократик қоидаси. тарбивани ҳаёт 
билан, меҳнат билан боғлиқлиги қоидаси, тарбияда миллий-маданий ва умуминсоний 
қадриватламинг устиворлиги қоидаси. тарбияда ўқувчиламинг ёш ва шахсий 
хусусиятларини ҳисобга олиш. изчиллик. тизимлилик, тарбиявий таъсирламинг бирлиги 
ва узлуксизлиги қоидаси. Тарбиянинг мақсадга қаратилганлиги қоидаси 
Тарбиядан кўзланган асосив мақсад. ҳар тонионлама маТиавий ривожланган ақлий 
ва ахлоқив баркамол шахсни шаклиантиришдан иборат. Шунга кўра тарбивавий 
фаолиятнинг мазмуни. ташкилив шакллари ва усуллари шу мақсадга эришишни кўзда 
тутади. 
Умумий таълим мактабининг асосий вазифаси-шахснинг ақлий. ахлоқий, хис-
туйғули ва жисмоний ривожланиши, қобилиятларкии ҳар томонлама камол топтириш, 
имкони борича қулай шароитлар яратишдан иборатдир. Шунингдек, ўқувчиларда миллив 
ғурур ва миллий ахлоқ-одобни шакллантиришни кўзда тутади. 
Тарбиявий иш маТум мақсадни кўзловчи ва узлуксиз давом этадиган жараёндир. 
Кўпинча бир неча мақсад ва вазифа бирданига бажарилади, бу эса ўқувчилар 
жамоасининг ақлий ва ахлоқий ўсишини таъминлайди. Тарбия назарияси - педагогика 
фанининг бир қисми бўлиб. Тарбивавий жараённинг мазмуни, усули ва ташкил этилиши 
масалаларини ўрганади Хаиқ педагогикасини бола тарбиясидаги бой тажрибалари ҳаётга 
тадбиқ этилмаганлиги. буюк алломаларнинг педагогик қарашлари, шарқона урф-одатлар. 
бой анъаналари ҳаётга жорий этилмаганлиги тарбива борасида талай қусурламинг( 
камчиликламинг) юзага келишига сабаб бўлган. Мақсадга интилиш ва мақсад бир хил 
нарса эмас.
Шахснинг шаклланиш манфаатлари ҳар бир педагогик тадбирни тарбиянинг 
умумий мақсадлари билан болашни, уни режали тарзда ва қата суръатда амалга 
оширишга ҳаракат қилислини талаб этади, тарбиянинг малум мақсадга киритилганлик 
қоидаси болалар жамоасининг ривожланиш истиқболларини кўра билишга ёрдам 
беради. Ҳар бир тарбиявий тадбир олдиндан пухта ўйланган. муавян мақсадни амаига 
оширишга бўйсундирилган бўлса. унинг ғоявий-сиёсий даражасини кўтаради, 
танланган усул ва воситалар мақсадга мувофиқ келади. уламинг тарбиявий таъсири 
юқори бўлади. Тарбияда инсонпарварлик ва демократик қоидаси ўқутувчи ўқувчи 
қалбига йўл топиш учун билими ва иши билангина эмас. айни пайтда одоб-ахлоқи, 

---

17 
маданияти, ростгуйлик ва ширинсуханлиги билан намуна бўлиши лозим. Шундагина 
ўқитувcлии ва ўқувчи оТтасида ҳақиқий дўстона муносабат қарор топади. 
Тарбияда инсон шахсини олий ижтимоий қадрият деб тан олиш ҳар бир бола, 
ўсмир ва ёш йигитнинг бетакрор ва ўзига хослигини ҳурматлаш, унинг ижтимоий 
ҳуқуқи ва эркинлигини ҳисобга олиш лозим.
Тарбияни демократиялаш - бу тарбияни маъмурий эҳтивож ва қизиқишлардан 
юқори қўйиш. тарбиячи ва тарбияланувчи ўртасидаги ўзаро ишонч. ҳамкорлик 
асосида педагогик муносабатиар моҳиятини ўзгартириш демакдир. Бу тарбия ишига 
жамоатчиликни жалб қилиш. унинг ривожланишига жамоат омилини киритиш 
демакдир.
Тарбиявий фаолиятни демократиялаш ва инсонпарварлаштириш унинг моҳияти 
ва мазмунини қайта тафаккур этишни кўзда тутади. шахснинг ривожланиш ва 
ўзлигини англаш ҳуқуқини таъминлайди. 
Тарбивада миллий ва умуминсоний қадриятларнинг устунлиги қоидаси ўқувчииами 
Ватанимиз қадриятлари, бой маданияти билан таништириш, маданий ва динив 
билимлами эгаллашга бўлган талабларини шакллантириш, малакаларини ошириб, 
тобора бойитиш, эстетик тушунчаларини шакллантириш жуда муҳимдир. Ўзбек 
халқининг маданий меросини ўрганишда ва ривожлантиришда миллий ўзига хослиги. 
маънавий хусусиятлари ҳисобга олиниб, халқ педагогикаси анъаналарига суянган 
холда иш кўрилиши мақсадга мувофиқ. Кишилик жамиятига муҳаббат. табиат 
муҳофазаси, маданий ёдгориикларини сақлаш ишларига жалб қилиш лозим.