I^etlagogik-psixologik yo‘nalishda oiib borilgan tad qiqotlar n a ti
ja larid an m a’lum bo'ladiki, shaxs to m o n id an o ‘zlashtirilayotgan
bilim larn ing 85 foizi ko‘rish retseptorlari yordam ida o ‘z-
lashtiriladi,
Ko‘rgazm ali m etodlar — bu ko‘rsatm ali qurollarni nam oyish
(ko'rsatish) qilish, m ehnat usullarini ko‘rsatish; o ‘quvchilarning
mustaqil kuzatishlari; o'quv-ishlab chiqarish ekskursiyalari.
Ko‘rsatm ali qurollarni nam oyish qilish (ko‘rsatish) m etodi yor
dam ida o ‘quvchilarda m ehnat h arak atlarin in g m uayyan va aniq
obrazi shakllanadi. U lar unga taqlid qiladilar va o ‘z h arak atla
rini qiyoslaydilar. M azkur m etodning q o ‘llanilishi kasb ta ’lim ida
ko‘rgazm alik tam oyilining yaqqol nam unasi bo‘lib hisoblana
di. Kasb ta ’lim i darslarida ko‘rsatm ali
qu rollarning turli xil va
shakllaridan foydalanish o ‘qituvchining tu sh u n tirishlarin i yaxshi
idrok qilish ham da o ‘zlashtirishlarga, m alakalarning m ustahkam
shakllanishiga yordam beradi. Plakatlar, sxemalar,
modellar, m a-
ketlarni nam oyish qilish bilan b ir qatorda harakatdagi ish quroli,
asboblar, m oslam alar xomashyolar, buyu m larn in g nam unalari va
hokazolarni ko‘rsatish ham katta aham iyatga ega.
Namoyish metodi
o ‘rganilayotgan obyekt harakat dinam ikasini
ochishda, pred m etnin g tashqi ko‘rinishi,
ichki tuzilishi haqida
m a’lum ot berishda keng qo'llaniladi.
Tabiiy obyektlarni nam oyish qilishda, odatda, u ning tashqi
ko‘rinishi (shakli, hajm i, m iqdori, rangi, qism lari,
ularning
o‘zaro m unosabatlari)ga e ’tibor qaratiladi, so‘ngra ichki tuzilishi
yoki alohida xususiyatlarini o ‘rganishga o ‘tiladi. Ko‘rsatish ko‘p
holatlarda o ‘rganilayotgan obyektlarning subyekti yoki c h iz m a
si yordam ida kuzatiladi. Tajribalar nam oyishi esa sin f taxtasiga
chizish, maxsus jiho zlar yordam ida ko‘rsatish hisobiga am alga
oshadi.
Predm etlar, hodisa yoki jarayonlarni
tabiiy holatda nam oyish
qilish yanada ko‘proq sam ara beradi, biroq, bunday nanjoyishni
am alga oshirish har doim ham m u m k in bo‘lavermaydi. Shu sa
babli tabiiy predm etlarni nam oyish qilishda su n ’iy m uhitga m u-
rojaat qilishadi (m asalan, hayvonlar bilan hayvonot bog‘ida, turli
o ‘sim liklar bilan esa issiqxonalarda tanishish), su n ’iy
obyektlar
(maket, model, mulyaj, skelet va boshqalar)dan foydalaniladi.
M etod yordam ida o‘qituvchi o ‘quvchilarni m ustaqil ravishda
obyektlarni o ‘rganish, zaruriy o ‘lchov ishlarini olib borish, a lo
no
qadorlikni o ‘rnatish, hod isalarn ing m ohiyatini anglab yetishga,
faol bilish jarayoniga yo‘naltirishi lozim. N am oyish sam arasi ko‘p
jih a td a n bilish jaray o n in in g o ‘quvchilar yoshiga m os holda to ‘g‘ri
ta n lan ish i, u la rn in g diqqatini nam oyish etilayotgan predm etnin g
m u h im jih atlarig a yo‘naltirishiga bog‘liqdir.
0 ‘rganilayotgan m avzuning m azm uniga bog‘liq bo'lgan narsa,
hodisa va voqealarni h am m a vaqt sin f sharoitida
nam oyish qilish
m u m k in bo'lm aydi. S huning uchun ham o ‘tilayotgan m avzuning
xarakteriga qarab, ekskursiya m etodidan ham foydalaniladi. M az
kur m etod sin f sharoitida — dars jarayonida qo‘llaniladigan ta ’lim
m etodlaridan tu b d an farq qiladi. Ekskursiya narsa va hodisalar
m ohiyatini tabiiy sharoitlar (ishlab chiqarish m uassasalari, ferm er
va ja m o a xo‘ja lik lari, tabiat) yoki maxsus m uassasalar (muzey,
ko‘rgazm a zallari va hokazolar)da bevosita o‘rg an ilish in in g ta sh
kil etilishidir. Ekskursiya bir vaqtning o'zida m ustaqil ta ’lim turi
ham sanaladi.
K o‘rgazm ali m etodlardan foydalanishda
quyidagi shartlarga
am al qilish m aqsadga muvofiqdir:
9
ko‘rgazm alilikning o ‘quvchilar yoshi va rivojlanish daraja
siga m os kelishi;
a nam oyish etilayotgan obyektlar barcha o ‘quvchilarga yaxshi
ko‘rinib turish i;
o nam oyishda u n in g boshlang'ich bosqichi va asosiy jarayon
(holat)larning
ajralib turishi;
9
tajribalar nam oyishi m aket, jih o z, qurollar yoki tajriba sxe-
m asini chizib ko‘rsatish asosida tashkil etilishi;
9 nam oyish va illyustratsiya o ‘quv m aterialin in g m azm u ni bi
lan uyg‘u n b o ‘la olishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: 
