Er shari nuqtalarining geodezik koordinatalari. Parallel va meridianlar

Reja
1. Er shari nuqtalarining geodezik koordinatalari. Parallel va meridianlar.
2. Murakkab tarkibli aralashma tarkibini aniqlash. Aralashma tarkibini
spektrofotometr o‘lchovlariga ko‘ra aniqlash masalasi.
3. Aktivlashtrilgan kompleksning og‘irlik markazi koordinatasi topish.


Er shari nuqtalarining geodezik koordinatalari. Parallel va meridianlar.
Yerning shakli xuddi moddiy jismga o'xshash , uning bo'lak lari ichki va tashqi ta'sir etuvchi kuchlar bilan aniqlanadi . Agar Yer harakatsiz bir turdagi jism bo'lib , faqat ichki tortish kuchlari ta'sirida bo'lsa , u shar shaklida bo'lar va oʻz oʻqi atrofida doimiy tezlikda aylanishidan hosil bo'ladigan markazdan qochma kuch lar ta'sirida sferoid yoki aylanma ellipsoid shaklini hosil qilar edi . Bunday qat'iy ellipsoidal Yerning sirti hamma joyda gorizontal bo'lib , uning har bir nuqtasida og'irlik kuchining yo'nalishiga normal ( perpendikulyar ) boʻlgan sirtga sathiy yuza deb ataladi . Bunda yuqorida aytilgan aylanma ellipsoidning sirti sathiy yuzani tashkil etadi . Amalda esa masala murakkabdir . Yer qobig'ida massalarning teng joylashmaganligi ta'sirida markazga tortma kuchlar yo'nalishi , demak , og'irlik kuchi yo'nalishi o'zgaradi . Og'irlik kuchiga perpendikulyar bo'lgan Yerning sathiy yuzasi ellips sathidan og'adi va murakkab shaklga aylanadi . Bu shaklga geoid nomi berilgan bo'lib , uni hech qanaqa matema tik formula bilan ifodalab bo'lmaydi . Ko'p yillik tekshirishlar matematik shakllar ichida geoidga eng yaqin shakl ellipsoid shakli ekanligini ko'rsatdi . Bunday ellipsoidga yer ellipsoidi deyilib , uning o'lchamlari katta yarim o'qia, kichik yarim o'qi bva qutbiy siqilishi o bilan ifodalanadi . Koeffitsiyent quyidagiga teng : a = ( a - b ) / a . Geoid deb , okean va dengizlar suvining tinch turgan sa thi bilan tutashuvchi sathiy yuzani og'irlik kuchi yo'nalishiga to'g'ri burchak ostida materiklarni fikran kesishtirib davom ettirishdan hosil bo'lgan shaklga aytiladi . Umumiy yer ellipsoidi deb ataluvchi ellipsoid quyidagi shartlarga javob berishi kerak :
1 ) ellipsoid markazi Yer og'irlik markaziga to'g'ri keli shi kerak ;
2 ) uning ekvator tekisligi Yer ekvator tekisligiga to'g'ri kelishi kerak
3 ) ellipsoidning hajmi geoid hajmiga teng bo'lishi kerak ;
4 ) ellipsoid sirtidagi nuq talar balandlik bo'yicha geoid sirtidagi nuqtalardan eng kichik qiymatga farq qilishi kerak .
O'lchamlari aniqlangan va Yer tanasida ma'lum holatda oriyen tirlangan ( joylashtirilgan ) ellipsoidga referens - ellipsoid deyiladi . Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi davlatlarida , shu jumla dan , O'zbekistonda , Krasovskiy referens - ellipsoidi qabul qilingan . Uning o'lchamlari quyidagilarga teng : a = 6378245 m ; b = 6356863 m ; a = 1 / 298.3 . Yarim o'qlar ava bqiymatlarining farqi juda kichik ( 21 km ga yaqin ) ekanligini hisobga olib , yuqori aniqlik talab qilinmaydigan ayrim muhandislik geodezik ishlarda Yer shaklining radiusi R = 6371 km ga teng shar deb qabul qilinadi . Shovun chiziqlarining og`ishlari tufayli ular yotadigan astronomik meridianlar tekisliklari, ellipsoid sirtiga normallar yotadigan geodezik meridianlar tekisliklari ayni bir nuqtalar uchun mos tushmaydi. Shu sababli nuqtalarning geoidga talluqli astronomik koordinatalari va referenstellipsoidga talluqli geodezik koordinatalari tekisliklari bo‖lib boshlangich deb qabul qilingan ekvator va meridian tekisliklari xizmat kiladi.
Yer sirtidagi S nuqtaning geodezik Ns balandligi deb - ellipsoidga normal bo‖yicha sanaladigan ellipsoid sirtidagi nuqtaning balandligiga aytiladi.
Geodezik koordinatalar sistemasi ellipsoid sirtida ko‖p geodezik masalalarni echish uchun keng qo‖llaniladi. Oliy geodeziyada astronomik va geodezik koordinatalar orasidagi bog`liklik shovun chiziqlari og`ishlari orqali o‖rnatiladi. Bu bog`liklikni quyidagi formulalarda ifodalash mumkin:
B = φ – ξ ; L = λ – η sec φ, (6)
buerda, ξ va η- tegishlicha shovun chizig`ining meridianda va birinchi vertikalda og`ishi.
Geodezik azimut A astronomik azimut α orqali Laplas tenglamasi deyiladigan quyidagi formuladan hisoblanadi:
A = α + (L - λ) sin φ (7)
Geodezik ishlarda astronomik va geodezik koordinatalar farklari mayda masshtabli kartalarni tuzishdan boshqa hollarda hisobga olinadi.
Boshlang`ich geodezik sanalar. Referenst-ellipsoidning parametrlarini aniq topishdan tashщari uni geoid jismida to‖g`ri joylashtirish orientirlash kerak Geodezik o‖lchashlarni referenst-ellipsoid sirtiga proekstiyalash natijasida bu sirtda yertabiiy sirtidan topiladigan nuqtalarning nisbiy holatini aniqlash mumkin. Bu nuqtalarning geodezik koordinatalarini redukstiyalangan geodezik o‖lchashlar natijalari bo‖yicha hisoblash uchun xech bo‖lmasa bir punktning koordinatalarini va bu punktdan щandaydir yыnalishning azimutini bilish zarur. Hamma unktlarning koordinatalari hisoblanadigan bunday punkt boshlang`ich punkt, undagi yo‖nalishlardan biri boshlang`ich yo’nalish deyiladi.
Boshlangich punktning koordinatalari, ya‖ni geodezik V kengligi va L uzoqligi, A geodezik azimuti va geoiddan N mM balandligi boshlang`ich geodezik sanalar deyiladi.
V geodezik geografik koordinatalar tizimi nuqtalarning pozitsiyalari topilgan sirt sirtdir ma'lumotnoma -ellipsoid ... Yo'naltiruvchi ellipsoid yuzasidagi nuqtaning holati ikkita burchak qiymati - geodezik kenglik bilan belgilanadi. (V) va geodezik uzunlik (L).
Geodezik meridian tekisligi - berilgan nuqtada er ellipsoidi yuzasiga normal bo'ylab o'tadigan va uning kichik o'qiga parallel bo'lgan tekislik.
Geodezik meridian - geodezik meridian tekisligi ellipsoid yuzasini kesib o'tadigan chiziq.
Geodezik parallel - ellipsoid sirtining berilgan nuqtadan o'tuvchi va kichik o'qga perpendikulyar bo'lgan tekislik bilan kesishish chizig'i.
Geodeziya kenglik (V)- ma'lum nuqtada va ekvator tekisligida er ellipsoidining yuzasiga normal tomonidan hosil bo'lgan burchak.
Geodeziya uzunlik (L)- berilgan nuqtaning geodezik meridian tekisligi bilan dastlabki geodezik meridian tekisligi orasidagi ikki burchakli burchak.
Meridianning yo'nalishi peshin soya yo'nalishiga to'g'ri keladi. Meridian- Yer yuzasida bir qutbdan ikkinchisiga chizilgan shartli chiziq .. yoyning kattaligi va meridian atrofi graduslar bilan o'lchanadi. Barcha meridianlar teng, qutblarda kesishadi va shimoldan janubga yo'naltirilgan. Har bir meridianning bir daraja uzunligi 111 km (Yerning atrofi graduslar soniga bo'linadi: 40.000: 360 = 111 km). Bu qiymatni bilib, meridian bo'ylab masofani aniqlash qiyin emas. Masalan, meridian bo'ylab yoy uzunligi 20 daraja. Bu uzunlikni kilometrlarda bilish uchun sizga 20 x 111 = 2220 km kerak.Meridianlar odatda xaritaning yuqori yoki pastki qismida belgilanadi.Meridianlar nol meridianidan (0 daraja) - Grinvichdan hisoblanadi.
Parallel- Yer yuzasi bo'ylab ekvatorga parallel ravishda chizilgan an'anaviy chiziq. Parallel yo'nalish g'arb va sharqqa to'g'ri keladi. Parallellar nafaqat ekvatorga, balki boshqa parallellarga ham parallel chiziladi, ular uzunligi jihatidan farq qiladi va kesishmaydi.Har bir parallelning bir gradus uzunligini xarita ramkasida ko'rish mumkin.



Parallel va meridianlarni er yuzining istalgan joyidan chizish mumkin. Parallel va meridianlar yordamida siz ufqning asosiy va oraliq tomonlarini aniqlashingiz mumkin. "Shimol", "janub" yo'nalishlari meridianlar bo'ylab, parallelliklar bo'ylab - "sharq", "g'arb" yo'nalishlari bo'yicha aniqlanadi. O'tish, parallellik va meridianlar darajali tarmoqni tashkil qiladi.
Parallellar. Siz buni allaqachon eslaganmisiz e k w a to r qutblardan bir xil masofada an'anaviy ravishda er yuzasida chizilgan chiziq. U Yer sharini Shimoliy va Janubiy yarim sharlarga ajratadi.
Parallellar - bu er yuzasida ekvatorga parallel ravishda chizilgan chiziqlar. "Parallel" so'zi bu chiziqning ekvatorga nisbatan o'rnini ko'rsatadi: bitta parallelning barcha nuqtalari ekvatordan bir xil masofada joylashgan. Globusda parallel - aylana shaklida ko'rib turganingizdek, ularning uzunligi ekvatordan qutbgacha kamayadi. Eng katta parallel - ekvator. Parallelni er yuzining istalgan nuqtasi orqali chizish mumkin. Har bir parallel g'arbdan sharqqa yo'naltiriladi
Meridianlar. Er yuzasida shartli ravishda bir qutbdan boshqasiga chizilgan eng qisqa chiziqlar meridianlar deb ataladi Er yuzining istalgan nuqtasida meridianning yo'nalishi peshin vaqtida narsalardan soyaning yo'nalishi orqali aniqlanadi. Shuning uchun meridianga peshin chizig'i ham deyiladi. Lotin tilidan rus tiliga tarjima qilingan "meridian" so'zi "peshin chizig'i" degan ma'noni anglatadi.
Meridianlar shimoldan janubga aniq yo'nalishni ko'rsatadi. Har bir nuqtada meridian parallelga perpendikulyar bo'ladi, shuning uchun ular bir -biri bilan to'g'ri burchak hosil qiladi (90 °). Shuning uchun, agar siz shimolga, ya'ni meridian yo'nalishida tursangiz va qo'llaringizni yon tomonlarga yoysangiz, ular parallel yo'nalishini ko'rsatadi.
Parallel singari, meridianni er yuzining istalgan nuqtasi orqali chizish mumkin.
Meridianlardan biri an'anaviy ravishda nol yoki boshlang'ich hisoblanadi. 1884 yildagi xalqaro shartnomaga ko'ra, Londondagi Grinvich rasadxonasidan o'tuvchi Grinvich meridiani birinchi hisoblanadi. Bosh meridian Yer sharini ikkita yarim sharga - G'arbiy va Sharqiy qismlarga ajratadi


Murakkab tarkibli yengil uchuvchan birikmalar aralashmasidan iborat bo‘lgan efir moylari va
flavanoidlarning fizik-kimyoviy tarkibini o‘rganishda ham yuqori samarali ajratish,
ham analiz usullarini o‘zida mujassamlashtirgan gazoxromato-massspektrometriya (GX-MS) usulining o‘rni beqiyosdir.Gaz xromatografiyasining mass-spektrometrik detektor
(GSMS) bilan birlashmasi o‘simliklar tarkibidan engil uchuvchan birikmalar,
sintetik va tabiiy hid beruvchi moddalar analizida, qo‘ziqorinlar [20], tuproq ,
qoldiqlar qatlamlari , arxeologik materiallar va h.z lardan uchuvchan birikmalarni
aniqlashning eng muhim usuli hisoblanadi
U yoki bu usulda olingan ekstraktning GX-MS usulda tekshirilishi ikki bosqichdan iborat:
1) tayyorlangan namunaning xromato-mass-spektrogrammasini yozib olish;
2) olingan xromato-mass-spektrogrammani rashifrovkalash.