|
2.
Ijtimoiy-foydali va unumli mehnatning ta’lim-tarbiya va
kasb tanlash samarasini ko‘tarishga qaratilgan shartnomalar.
0 ‘zbekiston Respublikasi «K adrlar tayyorlash m illiy dasturi»da
m ak tab larn in g eng m u him vazifalaridan biri o ‘quvchilarning
ongli ravishda kasbga yo‘naltirish deb qayd qilingan.
0 ‘quvchilarning m ehnat ta'Iim i negizida tashkil etiladigan ij
tim oiy foydali unum li m ehnat asoslarida ongli ravishda b iro n-b ir
kasbni tan lash lari uchun kasbga yo‘naltirish ishlari to ‘g‘ri ta sh
kil etilishi lozim. B uning uchun m aktablarda quyidagi ishlarni
am alga oshirish nazarda tutiladi:
— o ‘quvchilarning individual xususiyatlari, qiziqishlari, qobi
liyatlari o‘rganilishi (m aktab psixologi);
— jam iy atn in g bugungi ehtiyojlari, m am lak atim izn i ijti
moiy iqtisodiy rivojlantirish uchun kerak bo‘lgan kasblar haqida
o ‘quvchilarga tu sh u nchalar berish (m ehnat o ‘qituvchisi);
— k asb -h u n arn i egallash uchun o ‘quvchilar k asb -h u n ar kol
lejlariga borib o ‘rganishlari m u m kin ligini tu sh u n tirish (K X K
xodim lari).
Bu b orada m aktabni bitirib, k asb-hu n ar kollejlaridagi tay
yorlov y o'nalishlarin i tanlagan yoshlar o ‘z m ah o ratlarin i oshirib
139
borishlari, ishlab chiqarishning haqiqiy ustalari sifatida komil in
son bo‘lib yetishishlari ta ’lim islohotining dolzarb vazifalaridan
hisoblanadi.
M a’lum ki, um um iy o‘rta ta ’lim m aktablarini bitiruvchi
0
‘quv
chilarning taxm in an 90% kasb-hunar kollejlariga, 10% esa akade-
mik litseylarga o‘qishga borishlar m um kin. Bunday ijtimoiy talab
larni qondirish m aqsadida m aktabda kasbga yo‘naltirish yuzasidan
olib boriladigan ishlarni m azm unan yangilash, izchil yo'lga qo‘-
yish zaruriigi yuzaga kelmoqda. D ars jarayonida xalq xo‘jaligida b e
vosita ishlab chiqarish bilan m ashg‘ul m ehnat ahllariga hurm at va
izzat tuyg‘ularini singdirib borishga alohida e ’tibor qaratish zarur.
K asb-hunarga yo‘llash bo‘yicha olib boriladigan ishlarning
barcha shakl va m etodlari o ‘quvchilarning ongli, m aqsadli ra
vishda kasb tanlashlariga xizm at qilishi lozim.
M aktabda kasb-hunarga yo‘naltirish ishlarini yo‘lga q o ‘yishda
a n ’anaviy am aliy m ashg‘ulot, suhbat, dialogli m unozaralar bilan
birga pedagogik o ‘yin, konferensiya, m ustaqil fikrlash, m a h al
la, ishlab chiqarish korxonalarining jam oalari bilan birgalikda
o ‘tkaziladigan tadbirlar kabi yangi pedagogik texnologiya ele-
m enllaridan un um li foydalanish tavsiya etiladi.
U m um iy o ‘rta ta ’lim davlat standartlariga asosan m aktabda
kasbga yo‘naltirish b o ‘yicha m ashg‘ulotlar 8—9 -sinflard a am alga
oshiriladi. 8-sinfda kasbiar haqida « 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar
ta ’limidagi tayyorlov yo‘nalishlari, kasblar va ixtisosliklar tasnif-
lagichi» asosida axborot berish davom ettirilishi bilan bir qatorda
o ‘quvchilarga kasb egallash yo‘llari, kasb tanlashda tibbiy nom u-
vofiqliklar, kasbga yaroqlilik va hokazolar tiishunchalari berib
boriladi.
M aktab o ‘q uv ch ilarin i k asb -h u n arlarg a yo‘naltirish birgina
m ehnat ta ’lim i o ‘qitu v ch isin ing ishi em as, balki b u tu n m ak
tab ja m o asin in g , m a h alla , o ta -o n a la r, ja m o a tc h ilik n in g b irg a
likdagi ishidir. M aktabd a fan o ‘qituvchilari m avzuni jo r i tis h
jaray o n id a kasblar bilan bog‘lab olib borishsa, m aktab psixologi
va rahbariyati o ‘q u v ch ilarn in g individual qobiliyatlari, q iziq ish
larini hisobga olgan holda ta ’lim -tarb iy a ish la rin i olib b o rish -
g an larid ag in a o ‘quvchilarga kasb ta n lash larid a ko‘m ak bergan
b o ‘lishadi.
M azkur ishlarni majmuaviy holatda tashkil etish, boshqarish va
nazorat qilish m aqsadida m aktab doirasida K H K , tashxis m arkaz-
140
lari, korxonalar, m ahalla va boshqa jam oalar vakillari faol ishtirok
etishlari lozim. U larning h ar biri ishlayotgan tashkilotlarining
asosiy funksional faoliyati, mavqei doirasida bajarayotgan vazi
falarini biriktirilgan m aktab yoki m aktablararo texnik m arkazlar
hom iylik ishlari bilan bandlar. M azkur ishlarni ham bevosita m ak
tab yoki m aktablararo texnik m arkazda maxsus ishlab chiqilgach
«shartnom a»lar asosida o ‘z ishlarini muvofiqlashtirgan holatda
am alga oshirishlari m aqsadga muvofiqdir. M azkur shartnom alar
ikki tom onlam a va ko‘p tom onlam a holatda qabul etiladi, ya’ni;
1) m aktablar orasidagi;
2) m aktab va tashxis m arkazlari orasidagi;
3) k asb -h u n ar kollejlari orasidagi;
4) m aktablar va tashxis m arkazi orasida;
5) m aktab, k asb -h u n ar kollejlari va tashxis m arkazlari o rasi
dagi;
6) m aktablar, tashk ilot yoki korxonalar orasidagi;
7) m aktab, k asb -h u n ar kolleji, tashkilot va korxonalar orasi
dagi qabul qilinadigan shartnom alar.
S h artn o m a um um iy ta ’lim , m ehnat va kasb m aktabi islo-
h o tin i, ayniqsa u n in g m oddiy bazasi m o slam alarin i hal q ilish n i
ta 'm in la y d ig an asosiy huquqiy hujjatlardan biridir. Bu hujjat o ‘z
vazifasi va m azm un ig a ko‘ra um um iy ta ’lim m ak tab lari, m a k ta b
lararo, tex n ik m arkazlar, k a sb -h u n a r kollejlari va boshqa o ‘quv
m uassasalari va u la rn in g baza korxonalari to m o n id an tu ziladi.
M ehnat ta ’lim i tizim id a va kasb tanlashda bajariladigan ish-
lard an un um li foydalanish uchun tashkilot, korxona va o ‘quv
m uassasalari orasida tu ziladigan shartn om alard a o ‘zaro m unosa-
b atlarn i quyidagicha belgilaydi;
1) m eh nat va kasb tan lash ish larini yaxshilash h am da tak o m il
lashtirish;
2) m ehnat ta ’lim i va kasbkorlik ishlarini m uvofiqlashtirish
haqida uzviyligini bog‘lash;
3) o ‘quv-tarbiya h am d a m eh n at va ishlab chiqarish ta ’lim lari-
dan un um li foydalanish va m ujassam lashtirish;
4) ijtimoiy foydali va unum li m ehnat negizida m ehnat ta ’lim i
va kasb tanlash ishlarini takom illashtirish h am da boshqa vazi-
falarn in g kiritilishi m aqsadga muvofiqdir.
S h artn o m an in g m azm u n i islohot talablarini am alga o sh irish
da m aktablar va m ak tablararo texnik m arkaz uchun z a ru r barcha
141
narsalarni ham , baza korxonalarining an a shu vazifalarni bajarish
uchu n real im koniyatlarini ham hisobga olishini ta ’m inlaydi. A na
shundan kelib chiqib, h ar bir m aktab, h ar bir m aktablararo texnik
m arkazlar baza korxonalari bilan birga bir yil yoki besh yilga
ishlab chiqiladigan tadbirlarda o‘quvchilarning m ehnat va kasbiy
tayyorgarligining h ar bir masalasi bo‘yicha ularning im koniyat
larini nazarda tutib m aktab islohotining oxirgi bosqichigacha n i
m alar qilish kerakligini hisobga olishi lozim . Baza korxonalarida
zaru r m oddiy resurslari bo'lm asa, ularn i rivojlantirishning iqti
sodiy va sotsial rejasiga islohot talablarini to ‘la qondirish uchun
barcha zaru r n arsalarn i kiritish lozim.
S h artnom alar tuzishda uning h ar bir bandiga didaktik talablar
asosida sotsial iqtisodiy jihatd an m aqsadga muvofiqligi va am aliy
yo‘nalishini hisobga olib huquqiy kuch berish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
