Kasb tanlashga

Mustahkamlash uchun savollar:
1. Kasb tanlashda sin f rahbarining o‘rni qanchalik ahamiyat 
kasb etadi?
2. Kasb tanlashga yo ilash d a o‘quv muassasasi rahbarining 
vazifasi.
3. O'quv muassasasidan tashqari tarbiyaviy ishlarni takom il- 
lashtirishda nimalarga aham iyat berish kerak.
4. Talabalarni kasb tanlashga yoilash ishiga tayyorlashning 
m azm uni.
9.6 . P sixologik -p ed ogogik fanlarni o‘rganishda talabalarni
kasb tanlashga yo‘lla sh ishiga nazariy-m etodik jihatdan
tayyorlash
Reja:
1. Psixologiya fanining kasb tanlashga yoilashda nazariy 
asoslari.
2. Pedagogika fanini o'rganishda kasb tanlashga yoilash ja ­
rayonida metodik asoslari.
3. Mutaxassislikka kirish fanining mazmuni.
4. Talabalarni kasbga y o ilash sistemasidagi maxsus, ilmiy va 
umumiy texnik sikldagi fanlar.
5. Talabalarni kasbga y o ilash sistemasidagi um umiy texnik 
sikldagi fanlar.
Tayanch iboralar: 
adaptatsiya, kasb tanlash, kasbga yoilash, 
professiogramma, novatorlik, m ehnat ekspertizasi.
383

---

Kadrlar tayyorlash milliy dasturini hayotga tatbiq qilish ko‘p 
jihatdan o‘quv-tarbiya ishlarini isloh qilish, o‘quvchilar yosh 
xususiyatlarini bilish, har qaysi yoshdagi bolalar bilan olib bo ­
riladigan pedagogik, psixologik jarayonlar xususiyatlarini q an ­
chalik yaxshi bilgan mutaxassislarga bog‘liq. Yuqorida sanalgan 
m uam m olarni hal qilishda qator gum anitar va maxsus fanlar 
yordam beradi. Pedagogik psixologiya, yosh psixologiyasi, mu- 
handislik (injenerlik) psixologiyasi, maxsus fanlarni o‘qitish 
metodikasi singari fanlar shular jum lasidandir. Ishchining kasb 
faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan har qanday masala uning kasb 
mahorati, texnikani qanchalik egallaganlik darajasi, kasbini se- 
vish darajasi bilan bog‘liq. Buning uchun m uhandis o‘z kasb 
sirlarini ham , shu kasb m ahoratini ham yoshlarga bera olishi 
lozim. U um um iy psixologiyani, yosh psixologiyasini, pedagogik 
psixologiyani, kasb-ta’lim i va uning psixologiyasini bilishi ta ­
lab qilinadi. K asb-hunar kollejlari o ‘quvchilariga texnikaning 
konstruktiv xususiyatlarini, muhandislik-psixologik talablarini 
hisobga olishni, eng m uhim i qo‘llanadigan texnika inson im ­
koniyatlarini qay darajada hisobga olganligini, ya’ni texnika­
ning ijtimoiylashuvini hisobga olishini bilib ishga yondashuvi 
m asalalarini aniq tasavvur qilishi bilan bog‘liq. Bu m uam m o 
m uhandislik psixologiyasida o‘rganiladigan markaziy bosh m av­
zu odam -m ashina tizim i hisoblanadi. O dam -m ashina tizim i 
va uning asosiy m uam m olari kasb ta ’limi o‘qituvchisi va kasb 
ta ’limi ustasi m ahoratining nazariy, pedagogik-psixologik tay- 
yorligining asosini tashkil qiladi. M uhandislik psixologiyasining 
asosiy vazifalari quyidagilardir:
1. Odam funksiyasini «odam-mashina» tizimida tahlil qilish, 
operator faoliyati tuzilmasi tasnifini o‘rganish;
2. «Odam-operator» axborotlar almashinish jarayonlarini o ‘r- 
ganish (odam ning axborotlarni qayta ishlash jarayonining asosiy
4 bosqichini o‘z ichiga oladi: axborotni qabul qilish, qayta ish­
lash, qaror qabul qilish, boshqarish ta ’sirini amalga oshirish);
3. Operator ish o‘rinlarini tashkil qilish tam oyillarini ishlab 
chiqish;
4. «Odam-mashina tizimi» samaradorligiga psixologik om il- 
larning ta ’sirini o‘rganish;
5. «Jamoa-mashina» tizimida operatorlarni tanlash va tayyor­
lash tamoyili va m etodlarini ishlab chiqish. (Kasb tayyorligi quyi-
384

---

(lagilarni o ‘z ichiga oladi: kasb ta ’lim i, jam oani shakllantirish, 
niashq qilish);
6. loyihalash va baholash;
7. M uhandislik-psixologik ishlanm alarining iqtisodiy sam ara- 
sini aniqlash;