Kasb tanlashga

Tayanch iboralar: 
ijtimoiy, psixologik va fiziologik asoslar, rah ­
barlik qilish va uni rejalashtirish, kasbkorlik, mexanizatsiyalash 
munosabati, ixtisoslik tavsifnomasi, tibbiy va psixofiziologik 
ko‘rsatkichlar, ixtisoslik razryadi, kasb vakillari.
Kasbga y o ‘naltirish ishlarida ijtimoiy, psixologik va fizio lo g ik
asoslari.
Ongli ravishda kasb tanlash uchun o‘quvchining bir qa­
tor kasblarni yetarlicha bilishi, bilganda ham ularning kishini 
o'ziga jalb qiladigan tom onlarini emas, balki qiyinchiliklarini 
ham yaxshi bilish, o‘zining shaxsiy sifatlariga ko‘ra tanlagan kas­
bini muvaffaqiyatli egallay olishi va keyingi ish jarayonida o ‘z 
malakasini takomillashtirishi talab qilinadi.
Hozirgi vaqtga qadar kasbga yo'naltirish ishlari yetarlicha 
yuqori saviyada olib borilmadi, ko‘pincha rasmiy tusda bo‘ldi. 
Ishlarning ko‘pchiligi u yoki bu kasbning nim adan iborat ekan- 
ligini aniq tasavvur qilmas edi. K asb-hunar kollejlarining besh 
mingga yaqin o‘quvchilari bilan savol-javob qilinganda shu nar- 
sa aniqlandiki, ularning faqat 25 foizi kasbini maktabning tav- 
siyasiga binoan, o‘n foizi o'rtoqlarining maslahatiga ko‘ra, o‘n
366

---

loi/,i ro‘znoma, radio, televideniya orqali berilgan e ’ionlarga, 
¡|()‘shni\Hr, tanish-bilishlarning maslahatlariga muvofiq, 25 foizi 
ola-onaiarning maslahati, 10 foizi kasb-hunar kollejlari xodim- 
larining, 20 foizi tashxis markazi tavsiyalari boyicha tanlaganlar. 
Alhatta, bu m a’lum otlar h ar davrda va har xil m intaqalarda ob- 
yekliv holda turlicha, am m o shu narsa ravshanki, o‘quvchilarning 
aksariyat ko‘pchiligi kasblarni tasodifiy ravishda tanlaydilar. «Siz 
ni ma uchun shu kasbni tanladingiz?», — degan savolga 30 foizi 
o‘quvchi: «Bu haqda o‘ylab ko‘rganim yo‘q», — deb javob bergan.
Kasbni anglamay turib, tasodifiy tanlash shunda namoyon 
hoMadiki, o‘qishning dastlabki paytlarida o‘quvchi qandaydir 
(|i/,iqish bilan qaraydi. Keyinchalik esa bu qiziqish so‘nib boradi. 
Kasb-hunar kollejlarida birinchi yil o‘qiyotgan o‘quvchilardan 
s()‘ralganda 
ularning 30 foizi, 
ikkinchi va 
uchinchi yil 
o‘c|iyotganlardan so‘ralganda esa faqat 15 foizi tanlagan kasbidan 
num uiunligini aytgan.
Hozirgi vaqtda yoshlarni kasbga yo‘naltirish masalalari bi- 
liin davlat, jam oat va yoshlar tashkilotlari, buyurtm achilar 
sluig‘ullanadilar. Biroq bu ishda maktab asosiy o‘rin egallaydi.
1 
lozirgi kunda bozor m unosabatlariga va uzluksiz ta’Iimga 
()‘tish munosabati bilan m aktab yoshlarni ongli ravishda kasb 
lanlashga, jamiyat uchun foydali va zarur bo‘lgan muayyan 
niohiiat faoliyatiga tayyorlashda yana ham katta aham iyat kasb 
clatli. 0 ‘quvchilarni kasbga yo'naltirish ularning har biriga alohi­
da alohida yondashishni talab etadi. Bunda shaxsning tem pera- 
nienli, irodasi, diqqati, belgilangan maqsadga erishishda qat’iylik, 
liisliabbuskorlik, uyushqoqlik, intizom lilik, topshirilgan ishni 
hajarishga mas’uliyat bilan m unosabatda bo‘lish kabi fazilatla- 
lini e’tiborga olish zarur. Bundan tashqari, kasbga yo‘naltirish 
davoinida kasbni tanlash sabablarini: kasbning ijtimoiy ahamiyati, 
<|i/i(lish va havas, kasbga tayyorgarlik, oila an ’analari, ota-onalar, 
prdagoglar, o‘rtoqlarining m aslahatini hisobga olish lozim.