Kasb tanlashga

w i i q iarlyoni deb qaraladi, bu ja-
r r ' d a t w
S T a e C
d b f la n ^ i r g a ^ o - s m i r t i i n g s h a x s i h a r a -
katlantiruvchi 
politexnik asos-
Q obiliyat va q iz iq is ia
, 
^ ^ kasbiy tayyorgarligini ken-
‘¿ ly t S s r ^ S : 
ish ch t\asb lari„i egallashga
"“ l Ä
' T
a
s Ä
a
S
natda m untazam qatnashish eng k o p pedagogik samara

---

Umumiy o‘rta ta ’lim m aktablarini tam om lab yoki kasb-hunar 
kollej ta ’lim i tuzilm asida, o‘quv texnik m arkazlarida zarur tay- 
yorgarlikdan o ‘tib, ishlab chiqarish sohalarida darhol ishlay bosh- 
lagan yoshlarning soni yil sayin ko‘payib bormoqda.
M aktabda kasbga yo‘naltirish sohasidagi ham m a ishlarning 
bir-biriga muvofiqlashtirilishini ta ’m inlash maqsadida maktab 
rahbari raisligida kasbga yo‘naltiruvchi kengash tuziladi.
Kengash tarkibiga m aktab rahbarining tarbiyaviy ishlar 
bo‘yicha muovini, kasbga yo‘naltiruvchi o‘quv-m etodik xona 
mudiri, psixolog, m ehnat ta ’limi o‘qituvchisi va boshqalar ki­
radi. 0 ‘quvchilarning ijtimoiy-foydali, unum li m ehnatini kasb­
ga yo‘naltiruvchi shaxslar qatoriga o‘qituvchi yoki tashkilotchi, 
bitiruvchi sinflarning sinf rahbari, maktab kutubxonachisi, mak­
tab o‘quvchilar tashkilotining vakillari, maktab vrachi, ota-o n a­
lar qo‘m itasining a ’zolari, hokimiyat va xalq ta ’lim bo‘limlari, 
tashxis markazlari vakillari kiradi.
Kasbga yo‘naltiruvchi kengashning vazifalari kasbga yo‘nal- 
i/rish bo‘yicha um um m aktab va sinflarning tadbirlarini reja­
lashtirish va tashkil qilishdan, kasbga yo‘naltirish ishiga oid ilg‘or 
tajriba m a’lumotlarini yig‘ish, um um lashtirish va om m alash- 
tirishdan iborat. Kasbga yo‘naltiruvchi kengash tu m an o‘quv- 
texnik markazlari, xalq noiblari tum an hokimiyati huzuridagi 
yoshlarni kasbga yo‘naltirish va ishga joylashtirish komissiyasi, 
kasb-hunar kollejlarining ta ’limi tuzilmasidagi o ‘quv muassasa­
lari, korxonalar va tashkilotlar, o‘quvchilarning ota-onalari bilan 
aloqa bog‘lab turadi.
Kasbga yo‘naltirish ishini rejalashtirgan chog‘da kengash 
m ahalliy sharoitlarni va m aktab ishining o‘ziga xos xususiyat­
larini hisobga olishi lozim. Kengashning kasbga yo‘naltirish ish 
rejasi maktab ta ’lim-tarbiya ishi um um m aktab rejasining tarkibiy 
qismidir.
Kasbga yo‘naltirish kengashining majlislariga tum an o‘quv- 
texnik markazlari xodimlari, muassasalar, yaqin joylashgan kor- 
xona, kasb-hunar kollejlari, oliy o‘quv yurtlarining vakillari, 
balog‘atga etm aganlar ishi bo‘yicha komissiya a ’zolari va m ehnat 
resurslaridan foydalanish organlarining vakillari tak lif qilinadilar.
0 ‘quvchilarni kasbga yo‘naltirish ishini o'tkazgan chog‘da mak­
tab xodimlari va m aktab m a’muriyatining vazifalari o‘quvchilarni 
kasbga yo‘naltirishga oid yo‘riqnomalar, buyruqlar, qarorlar bilan
347

---

tanishishdan, ilmiy-metodik adabiyotni o‘rganishdan, chiqarilgan 
metodik tavsiyanomalarni o‘rganish va o‘z ishlarida foydalanish- 
dan iborat.
Sinf rahbarhihig vazifalari avvalo o‘quvchining shaklla- 
nayotgan shaxsini, uning mayllari, qiziqishlari, qobiliyatlarini 
chuqur va har tomonlama o‘rganishdan iborat. Bu sohada unga
bilan suhbatlar, savol varaqasini 
to Idirish va o ‘quvchining shaxsiy tavsifnomasini to‘ldirgan hol­
da uni muntazam ravishda kuzatish yordam beradi. Sinf rahbari
o quvchining shaxsini o‘rganish negizida muayyan dastur asosida 
bir maqsadga qaratib kasbga yo‘naltirish ishini olib boradi. Bun­
da dars soatlaridan, fakultativ mashg‘ulotlardan va ekskursiyadan 
foydalanadi. Kasbga yo‘naltirish ishi o‘quvchilarning ota-onalari 
bilan mustahkam aloqada o‘tkaziladi.
0 ‘quvchilar yiliga bir m arta savol varaqasini to‘ldiradi. Bun- 
dan maqsad o‘quvchilarning hayotiy rejalarini aniqlab olishdir. 
Sinf rahbarlari savol varaqasi asosida o‘quv yili oxirida kasb­
ga yo naltiruvchi maktab kengashiga topshirish uchun u yoki 
bu^ kasbni ongli ravishda tanlagan yoki zarur malaka darajasi 
bo yicha kasb egallagan ham da o‘qish va ish xususidagi o‘z is- 
taklarini bildirgan 9-sinf o‘quvchilarining ro‘yxatlarini tuzadilar.
0 ‘quvchilar mehnat ta ’limi darslarida m ehnatning har xil tur- 
lariga oid bilim larnigina olib qolmay, shu bilan birga o‘z faoli- 
yatlari jarayonida maxsus malakalarga ham ega bo‘ladilar, o ‘z 
qobiliyatlarini rivojlantiradilar, m ehnatda o‘z kuchlarini sinab 
ko radilar. Shu boisdan m ehnat ta ’limi o‘qituvchisi mehnat darsi­
ni shunday tashkil qilishi kerakki, toki har bir o‘quvchi m ehnatni 
sevishni o‘rganib olsin, odamlarga n af keltiradigan bo‘lsin, ish 
jarayonidan va uning natijalaridan zavqlansin.
Mehnat o‘qituvchisi o‘z ishida bilim va malakani egallashda
o qiivchilarga eng ko‘p faollik va mustaqillikni ta’minlaydigan ish 
shakllari va m etodlaridan foydalanishi lozim. Amaliy laboratori­
ya, o quv-ishlab chiqarish ishlari, ishlab chiqarish ekskursiyalari, 
ishlab chiqarish tajribasi shunday ish shakllari va metodlari jum - 
lasiga kiradi. Bu ishlar mustaqil kuzatishlar, tajribalar, tahlillar, 
hisob-kitoblar, ishlab chiqarish va ijodiy vazifalarni hal qilishni 
harnda bevosita ijtimoiy-foydali, unum li m ehnatni o‘z ichiga ola­
di (yuqorida aks ettirilgan bobda bu haqida batafsil m a’lumot 
berilgan).
348

---

M ehnat o‘qituvchisi m ehnat ta ’limi jarayonida kasb qilib olin­
gan m ehnat to‘g‘risidagi m a’lum otlarni aniq m avzularni o‘rganish 
bilan mantiqiy bog'lashi m um kin. Chunonchi, fizika fanining 
elektrotexnika bo‘lim ini o‘rgangan chog‘da o'qituvchi elektr quv- 
vatining ahamiyatini, uni ishlab chiqarish ham da iste’molchiga 
yetkazib berish usullarini ko‘rsatishi, shuningdek ushbu tarm oq 
kasblari uchta katta guruhga bo‘linishini tushuntirib berishi 
m um kin. Birinchi guruhga elektrotexnika uskunalari, m ashi­
nalari, apparatlari va asboblarini ishlab chiqarish bilan bog‘liq 
kasblar (elektrotexnika m ashinalarini yig‘uvchi slesar, sozlovchi 
slesar, o‘rovchi elektromontyor, izolyatsiya qiluvchi va shu kabi­
lar); 
il
'an ch i guruhga elektr quvvatini uzatish bilan bog‘liq kasb­
lar (po^stansiyalarning elektromontyori, elektr tarm oqlarini ish- 
latuvchi elektromontyor va shu kabilar); uchinchi guruhga elektr 
quvvatidan foydalanish bilan bog‘liq kasblar (elektromontajchi 
slesar, ta ’m irchi elektromontyor va shu kabilar) kiradi.
0 ‘quvchilarni kasbga yo‘naltirishda o‘qituvchining shaxsi juda 
katta ahamiyat kasb etadi.