"Kasb ta'limi" bakalavriat ta'lim yo'nalishi talabalari uchun (46-13 guruhi) Materialshunoslik fanidan ma'ruzalar (1-8) Tuzuvchi: dots. Xabibullayev R. A. Mundaruja

Чинни олиш технологияси
Чиннининг қисқача яратилиш тарихи.
Чиннининг нафислиги, тиник ранги, жарангдорлиги, тошдек пишик- лиги, сув шиммаслиги ва жилваланиши кўпчиликни ҳайратга солган. Чинни пиёла, коса, чойнак, таксимча ва лаган, накшдор ваза, хайкалча сингари безакли буюмлар қадимдан ҳар бир хонадонга кўрк берган.
«Фегфур» сўзи ўз навбатида «фагфур» сузидан олинган бўлиб, хитой хукмдори деган маънони билдирар эди.
1947 йилда Марказий Осиёда қалдирғоч корхона — Тошкент чинни заводи қурила бошлади. Унинг биринчи навбати 1951 йилда қуриб битказилиб, халқ учун зарур бўлган маҳсулот бера бошлади. Корхонада биринчи йили, 200 минг дона чинни ишлаб чиқарилди. Хозирда кенгайтирилиб, махсулот тайёрлаш технологияси илмий асосда такомиллаштирилган бу корхонада йилига 31 млн (ишлаб чиқариш куввати йилига 64 млн дона махсулотни ташкил этади), 1970 йили Самарканд шаҳри- да ишга туширилган иккинчи чинни заводида эса йилига 27 млн дона маҳсулот ишлаб чиқарилмокда. Республикамизнинг учинчи чинни заводи 1978 йили Фарғона вилояти Қувасой шаҳрида қурнлди. Мазкур корхона йилига 29 млн дона маҳсулот ишлаб чиқармоқда. Тўртинчи йирик чинни корхонаси Хива шаҳрида сопол корхона асосида куриб битказилди ва 1980 йили 1 млн донадан ортиқ чинни маҳсулотларини тайёрлади.


Чинни турлари ва таркибий кисмлари.
Чинни маҳсулотлар хўжалик чинниси, бадиий чинни ва электротехника чиннисига бўлинади. Чиннилар қаттиқ ва юмшок чинниларга, шунингдек, юқори ва паст температурада пишувчи маҳсулотларга бўлинади.
Қаттиқ чинни таркибига уч турли хомашё - 50 % каолин ва гилтупроқ, 25 % дала шпати ва 25 % кварц киради. Бундай таркибдаги масса сополаги 1350° да зичлашади. Шу туфайли уларни юқори температурада пишувчи массалар туркумига киритиш мумкин.
Каолиннинг жуда кўп конлари маълум. Хитойда бирламчи каолин конлари Кау-Линг тоғида, Яучау-Фу яқинида, Англиянинг Корнуолле билан Девонширда, Чехословакиянинг Карлова-Вари яқинида, Германиядаги Бавария билан Саксонияда, Франциянинг Лиможа атрофида жойлашган.
Узбекистон Марказий Осиёда бирламчи ва иккиламчи каолин тупроғига бой республикалардан бири хисобланади. Ангрен шаҳри яқинидаги кўмир ҳавзасида жойлашган каолин миқдори жиҳатидан улкан конлар қаторига киради.