“Kasb-hunar ta’limi” jurnaliga 2020 yil uchun obuna davom etmoqda

Key words:
technology, models, technological map, tackle, cufflinks, exploitation, optimism.
МАХСУС ФАНЛАРДАН ТАЛАБАЛАРНИНГ ИЖОДИЙ
ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШГА ҚАРАТИЛГАН 
АМАЛИЙ МАШҒУЛОТЛАРНИ ХОРИЖИЙ ТАЪЛИМ ФАОЛ 
МЕТОДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИБ ЎТКАЗИШ МЕТОДИКАСИ
Республикамизда 
ижтимоий-иқтисо
­
дий соҳаларда улкан ишлар амалга оширил
­
моқда. Ривожланаётган соҳаларни малакали 
кадрлар билан таъминлаш муҳим ижтимоий 
муаммо ҳисобланади. Таълим муассасала
­
рида ўқув-тарбия ишларини такомиллашти
­
риш долзарб педагогик вазифа ҳисобланади
Махсус фанларни ўқитиш технология
­
сига катта эътибор қаратиш мақсадга муво
­
фиқ. Ўқув жараёнини шундай ташкил этиш 
керакки, бунда ҳеч қандай психологик ноқу
­
лайлик бўлмаслиги, талабалар ўз имконият
­
ларига тўла ишонишлари зарур. Таълим ҳар 
бир талабанинг имкониятини ҳисобга олган 
ҳолда ташкил этилади. Бажарилган иш учун 
икки баҳо камдан кам ҳолларда қўйилиши 
ва бунда ҳам талабага уни тўғрилаш, яъни 
яхши баҳога ўзгартириш имконини бериш 
лозим. Талабалар билими дарсда мустаҳкам
­
ланса, уларга уйга вазифа беришга ҳожат 
қолмайди, синов имтиҳонларини ўтказиш 
шарт эмас. Талабалар ўрганилаётган ўқув 
материалларини яхши қабул қилишлари ва 
уларнинг толиқиб қолишларининг олдини 
олиш мақсадида дарсдан ташқари ишларини 
кенг йўлга қўйиш лозим.
Талабаларнинг дарсдан ташқари фао-
лияти ўз ичига маслаҳатлар, қўшимча маш-
ғулотлар, маданий-оммавий тадбирлар ва 
ил мий-маърифий ишлар, предметлараро 
алоқадорликка асосланган илмий-амалий 
конференциялар: фанлар ҳафталиги, гиёҳ-
вандлик ва экология муаммоси бўйича та
­
лабаларнинг ижодий ишлари, кашандалик 
ва ичкиликбозликка қарши ташвиқот-тарғи
­
ботларни қамраб олади.
Таълим муассасасида техника тараққиё-
ти бўйича кўрик-танловларини ва экологик 
жараёнларни бошқариш мавзулари бўйича 
театрлаштирилган тақдимотларини ўтказиш 

---

22
Kasb-hunar ta’limi №4, 2019
талабаларнинг тасаввурини кенгайтиради ва 
уларда бошқарув кўникмаларини шакллан
­
тиришга хизмат қилади. 
Талабаларнинг билим олиш ва ўрганиш 
фаолиятини фаоллаштириш орқали улар
­
нинг таълим олиш имкониятлари, мустақил 
ишлаш қобилиятларини ҳамда амалий кў
­
никмаларини ўзида шакллантириш ва ри-
вож лантиришга эришиш мумкин.
Ана шундай хорижий таълим техноло
­
гиялардан бири бу морфологик матрицадир.
Бунга фақат юқори самарали фанда фаол 
таълим технологиялари ва методлардан 
унумли фойдаланиш талаб этилади. 
Морфологик матрица бу ўқитишнинг 
фаол технологияларидан бири бўлиб, унда 
ўкув муаммоси бир нечта элементларига 
ажратилади, муаммо элементларини ечиш 
учун излаш амалга оширилади ва мос тарзда 
имкон қадар ечим вариантларининг кўпроқ 
сони киритилади. Морфологик матрица тех
­
нологияси қўллашнинг дидактик мақсади 
шундан иборатки, бунда муаммони тўла
­
лигича тасаввур этиш, шунингдек таркиб
­
лаштириш ва тизимлаштириш йўли билан 
муаммони ечишга кўмаклашиш ҳисоблана
­
ди. Шу билан бирга, бу технологик ёндашув 
муаммони ижодий ечишни ҳам рағбатланти
­
ради. Муаммо ечимлари орқали вариантлар 
бўйича аниқлаштирилади.
Морфологик метод асосчиси швейцария-
лик физик ва астроном олим Фритц Цвикки 
ҳисобланади. «Морфология» сўзи юнон ти
­
лидан келиб чиққан бўлиб, “шакл ва шакл
­
лантириш ҳақидаги таълимот” маъносини 
билдиради. Маълум метод бўйича ҳосил қи
­
линган ҳар бир тартиб морфология деб айти
­
лади, шунинг учун “тартиблашган фикрлаш 
таълимоти” деб ҳам айтилади .
Морфологик метод комплекс ёки чек-
лан ган, техник ёки нотехник муаммони 
ечишнинг янги комбинацияларини ёки тур
­
ли имкониятларини топиш мақсадида қўл
­
ланиладиган систематик структуравий ана
­
лиз ҳисобланади. Шунинг учун морфологик 
мат рица янги маҳсулотлар, жараёнлар ва 
хизматлар учун бўшлиқларни топиш учун 
қулай ҳисобланади. Бундан ташқари, у ана
­
литик мақсадлар, шунингдек инновацион 
жараёнларни вужудга келтириш учун қўл
­
ланилиши мумкин. Метод ҳам гуруҳ ишида, 
ҳам якка тартибда ишлашда қўлланилиши 
мумкин.