Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma

2.4. Detallarni plastmassa va yelimlardan foydalanib 
ta’mirlash va kavsharlash
Yeyilgan  detallarni  kimyoviy  usulda  tiklashga kimyoviy  nikellash  kiradi.
Yeyilgan  sirtlarni  bu  usulda  qoplash  ishi  elektr  tokini  qo‘llamasdan  bajariladi.
Kimyoviy  usulda  yetkazilgan  nikel  qatlami  yeyilishga  juda  chidamli  bo‘ladi.
Uning qattiqligi NV 420—470 kg/sm
2
chamasida bo‘ladi. Detal bir soat davom-
ida 400°C gacha qizdirilgandan keyin bu qoplamaning qattiqligi 1,5—2,0 marta
oshadi.  Kimyoviy  nikellash  jara yoni  sekin  o‘tadi.  Bunda  nikel  tuzlari  sifatida
sulfat yoki xlorid nikel qo‘llaniladi.
Hozirgi  vaqtda  ta’mirlash  ishlarida  shikastlangan  detallarni yelimlash  yo‘li
bilan  tiklash keng  qo‘llanilmoqda.  Bu  usulda  darz  ketgan,  teshilgan,  singan
joylar berkitiladi, zarur zichlik hosil qilinadi, suyuqlikning sizishi bartaraf qili-
nadi. Traktorlarning turli detallarini ta’mirlash va tiklashda BF tipidagi yelim,
epoksid  yelimli  moddalar,  VS-10T  yelimi  va  boshqalar  keng  qo‘llaniladi.  BF
tipidagi yelim turli smolalarning spirtdagi eritmasi bo‘lib, undan BF-2, BF-3,
BF-4, BF-5, BF-6 markadagi yelimlar chiqariladi. BF-2 yelim yelimlanadigan
detallar  past  (ko‘pi  bilan  80°C  gacha)  haroratlarda  ishlaganda  yoriqlarni,
teshiklarni va singan bo‘laklarni yelimlash uchun qo‘llaniladi. Tebranuvchi va
kuchli yuklama bilan ishlaydigan detallarni tiklash uchun BF-4 yelimi qo‘llani-
ladi; metallga gazlama yopishtirishda BF-6 yelimi ishlatiladi. BF tipidagi yelim
bilan  yopishtirishning  umumiy  texnologiyasi  quyidagicha  bo‘ladi: yelimlanadigan
detallar  sinchiklab  tozalanadi,  yelim  yupqa  surkaladi,  shikastlangan  detallar
bir-biriga 4—10 kg/sm
2
gacha bosim bilan qisiladi va yuqori haroratda ma’lum
vaqt saqlanadi.
Epoksid  yelimli  moddalar  250°C  gacha  haroratda  ishlaydigan  detallarni
ta’mirlash uchun qo‘llaniladi. Yelim tayyorlash uchun ED-5, ED-6 va ED-40
rusumli  epoksid  smolalari  qo‘llaniladi.  Bu  yelimlarni  qo‘llab  dvigatel  bloklar-
idagi,  silindrlar  golovkasidagi,  karterlardagi  va  kuchli  yuklama  ta’sir  etmaydi-
gan boshqa detallardagi darz ketgan va teshilgan joylar tuzatiladi. Barcha hol-
larda  ham  tiklanadigan  sirtlar  g‘adir-budur  bo‘lishi  lozim.  Sirtlarning  g‘adir-
budurligi  epoksid  moddaning  ta’mirlanadigan  sirt  bilan  mexanik  tishlashishini
kuchaytiradi.
BS-10T yelimi sintetik smolalarning organik eritgichlardagi eritmasidir. Bu
modda  200°C  gacha  o‘z  xossalarini  yo‘qotmaydi.  U  disklarning  friksion
nakladkalarini yelimlash uchun qo‘llaniladi.
43

---

44