Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

2.7. Икки ѓқлама ѓзув ва унинг аҳамияти

Икки ѓқлама ѓзув бухгалтерия ҳисобининг асосий қоидаларидан бири бўлиб ҳисобланади. Икки ѓқлама ѓзув тизими биринчи маротаба 1494 йилда пайдо бўлган. Унинг асосчиси итальян роҳиби Лука Пачоли ҳисобланади. Икки ѓқлама ѓзув икки томонламалилик хусусиятига эга бўлиб, барча иқтисодий ҳодисалар бир-бирини тўлдирадиган икки жиҳатга: кўпайтириш ѓки камайтириш, пайдо бўлиш ва йўқолиш жиҳатларига эга. Бунинг натижасида корхонада амалга ошириладиган барча хўжалик муомалалари камида иккита ҳисобварақда: бир ҳисобварақнинг дебети ва бошқа ҳисобварақ кредити бўйича рўйхатга олиниши керак, токи дебет бўйича умумий сумма кредит бўйича умумий суммани мувозанатлаштирсин ва тизимда ҳар доим баланс ушлаб турилсин.

Бухгалтерия ҳисобида икки ѓқлама ѓзиш деб, хўжалик муомалалари натижасида вужудга келадиган иқтисодий ҳодисаларни ҳисобварақлар орқали ўзаро алоқадор ҳолда акс эттириш усулига айтилади.
Демак, барча хўжалик муомалалари бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақларида икки ѓқлама ѓзув усули билан: бир ҳисобварақ дебетида ва айни вақтда бошқа ҳисобварақ кредитида тенг суммада акс эттирилади. Икки ѓқлама ѓзув тизими назорат аҳамиятига эга, чунки ҳисобот даври учун барча ҳисобварақлар дебети бўйича оборотлар суммаси кредит бўйича барча ҳисобварақлар оборотлари суммасига тенг. Ҳар қандай хўжалик муомаласини икки ѓқлама ѓзув билан акс эттириш бухгалтерия баланси умумий суммасининг тенглигини сақлайди.
Икки ѓқлама ѓзув орқали ҳисобварақлар ўртасидаги ўзаро боЃланишни белгилаш ҳисобварақлар корреспонденцияси дейилади.
Мисол. Корхона ходимларига март ойи учун 50000 сўм иш ҳақи кассадан тўланди.
Бу ерда 5010-«Миллий валютадаги пул маблаЃлари» ҳамда 6710-«Ишчи ва хизматчиларга иш ҳақи юзасидан қарзлар» ҳисобварақлари ўзаро боЃланишни, яъни ҳисобварақлар корреспонденциясини ҳосил қилмоқда.
Дебетланувчи ва кредитланувчи ҳисобварақ ҳамда муомала суммасининг кўрсатилиши бухгалтерия проводкаси деб аталади. Бухгалтерия проводкасини тузиш ўтказилган хўжалик муомалалари натижасида қандай ҳисобварақлар дебетланганлиги, қайсилари кредитланганлиги ва қанча суммага расмийлаштирилганини кўрсатишни ифодалайди. Бухгалтерия проводкалари бирламчи ҳужжатлар асосида тузилади.
Бухгалтерия проводкалари икки хил бўлади:

1. 
   Оддий бухгалтерия проводкаси;
   
2. 
   Мураккаб бухгалтерия проводкаси.