Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

«Бобур» компанияси	Хумо» шўъба корхонаси	Элиминлаш
Консолидацияланган ҳисобот
			дебет		кредит
Актив Узоқ муддатли активлар	18400	5600			5000		19000
ТМЗ	16600	10100					26700
Пул маблаЃлари	6840	2400					9240
Дебиторлар	11600	6000			100		17500
Жами	53440	24100			5100		72440
Пассив
Тўланадиган счЄтлар	22440	8040	100				30380
Акциядорлик сармояси	12400	5000	5000				12400
Тақсимланмаган фойда	18600	11060					29660
Жами	53440	24100	5100				72440
МОЛИЯВИЙ НАТИЖАЛАР ТЎ§РИСИДАГИ ҲИСОБОТ
Сотишдан тушган соф тушум	1040	600	160			1480
Сотилган маҳсулотнинг ишлаб чиқариш таннархи	500	380		160		720
Операцион харажатлар	360	120				480
Солиқлар	46	26				72
Соф фойда	134	74				208

Жадвалдан кўриниб турибдики, «Бобур» компанияси ва «Хумо» шўъба корхонасининг ўзаро ҳисоб-китоблари – 100 минг сўмнинг консолидацияланган ҳисобот кўрсаткичларга таъсири чегирилган, чунки консолидация пайтида «Бобур» компанияси ва «Хумо» шўъба корхонаси яхлит корхона сифатида қаралади ҳамда фақатгина учинчи шахслар билан операциялар ҳисобга олинади.
Молиявий натижалар тўЃрисидаги консолидациланган ҳисоботни тузиш пайтида корпоратив ичидаги сотиш операцияларининг таъсири чиқариб ташланган. Чунки «Сотишдан олинган соф тушум» моддасида учинчи шахслар билан бўладиган битимларни, «Сотилган маҳсулотнинг ишлаб чиқариш таннархи» моддасида учинчи шахсларга сотилган товарларнинг таннархи киритилади. Натижада, ушбу суммани «Сотишдан олинган соф тушум» моддаси бўйича дебетлаб ва «Сотилган маҳсулотнинг ишлаб чиқариш таннархи» моддаси бўйича кредитлаб, 160 минг сўмга элиминланади.


19.6. Молиявий коэффициентлар ва рентабеллик кўрсаткичларини аниқлаш

Ҳар бир хўжалик юритувчи субъект ўз ҳаракат доирасида ва унинг таъсирида ривожланиши, қайта ташкил этилиши ѓки банкрот бўлиши мумкин. Ҳозирги кунда ташкил этилган корхона ѓки фирма қаторида ўз фаолиятини тўхтатаѓтганлари ҳам учраб турибди. Бунга асосий сабаб-рақобатдир. Рақобат - ўзгарувчанликни, ҳаракатчанликни ва янгиликни талаб қилади. Рақобатга бардош беролмаган корхоналар ўрнини бошқа шундай корхоналар банд қилишади.

1999 йил 26 июлда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 362-сонли қарорига мувофиқ «Корхоналарнинг иқтисодий ночорлиги белгиларини аниқловчи мезонлар тизими» қайтадан ишлаб чиқилди. Корхоналарни банкрот деб эълон қилиш ва уларни тугатиш шартлари ваколатига Ўзбекистон Республикаси Давлат мулк қўмитаси қошидаги «Иқтисодий ночор корхоналар ишлари бўлими» эгадир. Бу бўлим томонидан корхонани иқтисодий ночор ѓки банкрот деб эълон қилишнинг тартиблари ишлаб чиқилган. Унга кўра иқтисодий ночор белгиларини аниқлаш (ташхис қўйиш)нинг асосий мезонлари сифатида қуйидаги кўрсаткичлар тизими белгиланган:
- корхонанинг тўловга лаѓқати ва қоплаш коэффициентини ўрганиш;
- корхонанинг молиявий мустақиллик даражасини баҳолаш;
- узоқ муддатли активлар ва жорий активларни, моддий айланма маблаЃларни манбалашнинг ҳолати;
- ўз ва қарз маблаЃлари орасидаги ўзаро нисбат даражалари;
- ишлаб чиқариш қувватларидан ҳақиқий фойдаланиш даражаси;
- асосий ва номоддий активларнинг ҳолат кўрсаткичлари;
- муддати ўтган қарз мажбуриятларининг ҳолати.
Бу кўрсаткичларни ўрганиш орқали корхона ва фирмаларнинг иқтисодий ночорлигини ойдинлаштирувчи саволларга жавоб берилади, иқтисодий ночорлик белгиларининг бор ѓки йўқлиги аниқланиб, зарур бўлса, банкротлик қарори қабул қилинади. Иқтисодий ночорликни белгилашда фодаланиладиган ҳар бир коэффициентнинг меъѓрлаштирилган чегаравийлиги белгиланган ушбу чегаравийликдан ўзгаришлар асосида корхона молиявий ҳолатига иқтисодий ташхис қўйилади.